Ka Jingngeit Ka Balang Unitarian Haki Jingkylli Bad Jubab

1. Ki Unitarian ki dei kiei?
Ki Unitarian ki dei ki kynhun jong ki briew kiba ngeit ba u Blei u kren haman uwei pa uwei u briew ne ka jait bynriew. Ki ngeit ba u/ka briew ki don ka hok ban mane dem nguh, ne ainguh ia u Blei kat kumba u Blei u kren ha ka mynsiem jong ki. Lada ngin pyndonkam ia ki kyntien jong Francis David– “U briew u don ka hok ban mane ia u Blei katkum ba u Blei ula ai ha u ba un sngewthuh – Ki mane ia u Blei katkum ba u Blei u kren ia ki hapoh ka jingiatiplem barieh jong ki.
Katkum ka histori ki Unitarian ki ngeit ba “Don Tang Uwei U Blei.” bad ha ka jingshisha ka dei kane ka jingngeit kaba la ai ruh ia kane ka Seng Niam kane ka kyrteng kaba ka ioh mynta. Hynrei mynta ka jingngeit Unitarian kala nang iar shuh shuh da kaba kdup bad kynthuplang ia kata ka “Jinglong Kawei jong kata kaba Kynja Blei” (Divine Unity). Ka Jingngeit ha ka jinglong kawei u khun bynriew, ka jinglong kawei jong ka Pyrthei bad kata ka jinglong kawei jong ki jingthaw baroh ia kiba la teh-songlang ha ka snur thaba jong ka jingiashaniah markylliang (Interdependent web of existence) kaba iar bad ba jylliew haduh katta katta.

2. Nangno ka kyntien Unitarian ka wan?
Ki thied na kaba kane ka kyntien ka mih ka dei ha ka spah snem kaba 16 mynba ki protestant ha Europe ki sdang ban kam ia ka hok ban pule ia ka Bible hala ka jong ka jait ktien bad ban batai ia ka katkum ba ki sngewthuh hala ka jong ka mynsiem.
Kumta kito kiba shem ba ka Bible ka kren shaphang ka jinglong ba marwei u Blei, kim sngew iahap jingmut iaka jinghikai Kristan kaba hikai lai ha uwei – kaba ong ba u Blei u don lai bynta. Namar kine ki briew ki ngeit ha ka jinglong ba marwei “Unity” jong u Blei ym “Trinity” – Kumta la khot ia ki “Unitarians.”

3. La ki Unitarian ki dei ki kristan?
Ha kaba ia dei bad kane ka jingkylli, ka shong eh ha u nongngeit Unitarian marwei marwei. Hynrei lada “Kristan” ka mut ki nongbud jong u Jisu – ne ki nongbud ia ki jinghikai jong u, te ki Unitarian ki dei ki Kristan namar ki ialeh ban bud ia ki jinghikai jong u Jisu shaphang ka jinglong ba marwei u Blei bad kiwei pat ki jinghikai kiba ula ialap la pyrta halor u lum (Sermon on the mount.)
Ki Untarian namar kata ki ai ka burom kaba hakhlieh bha ia u Jisu. Kumta lada ka ktien “Kristan” ka mut kiba bud ia ka jinghikai u Jisu bad kito kiba ai ka burom kaba hakhlieh ia u Jisu ki Unitarian ki dei ki Kristan.

4. Kumno ki Untarian ki ngeit shaphang u Blei?
Ka kyntien Blei ka dei ka kyntien kaba iar bad kaba jylliew haduh katta katta, namar ban sngewthuh bha ia kane ka jingshisha, ki Untiarian kim ju pyrshang ban pynwandur ne ringdur ia u Blei. Ngi ngeit ba baroh ngi don ka hok ba laitluid ban paw hakhmat u Blei ba khraw ka jingphylla jong u, dalade hi “Khlem da donkam ia u ksiang ne nongbah ryndang.”
U Blei u dei u bymjukut, uba dap haka pyrthei baroh bad ha ka jingim jong ngi ruh kumjuh.

5. La ki Unitarian ki ngeit ha ka Bible ?
Ki Unitarian ki ngeit ba ka Bible ka dei ka jinglum thup jong kawei ka jait bynriew ia ki khana shaphang ki jingialeh jong ki ban sngewthuh ialade, ia ka pyrthei kaba ki im bad ia U Blei. Ki nongthoh jong ka ki pyrshang ban batai bad pynsngewthuh ia kaba kynja mynsiem katkum ka jingsngewthuh jong ki, iala ka jong ka jingim bad ka khanatang jong ka jait bynriew jong ki. Lyngba ki parom, bad ki jingiakynduh ia kiba la thoh ha ka Bible da ki nongthoh briew, ngi ioh jinghikai bad ioh mynsiem ha kaba iadei bad la ka jong ka jingngeit bad ka jingiaiwad ia ka jingmut ba shisha jong ka jingim.
Ka Bible lah ban ong ba ka dei ka tyllong jong ka jingstad ba kynja Blei (divine wisdom). Hynrei ki Unitarian haba ki pule ia ka Bible, ki pule da kaba pynshongnia khlem khein ne niewpoh ia ka. Em ngim pdiang ba ka Bible ka dei ka kitab ka bym don jingbakla. Ka Bible ka dei ka kitab kaba khraw kaba ngi dei ban buh jingkylli bad ngi dei ban pule ia ka da ka jingshai jong ka jingpynshongnia bad jingiatiplem.
Ngi pdiang ruh iaki jingshisha kiba ki riewstad ba wadbniah ki dang lap na kawei ka por sha kawei pat ha kaba iadei bad ka bible.

6. Kumno ki Untarian ki ngeit ia u Jisu?
Ki Unitarian ki ngeit ba u Jisu u dei u briew – U briew uba khraw uba lehse ym don ki ban ia ryngkat ne ban dang khraw palat ia u.
Baroh shi katta ngi ju ialap bad pynbna bad ban ong ba u Jisu u dei u Blei, kata ka dei hi ka jingpyrshah ia ki jinghikai jong u. Ki jingthoh ha ka testament kaba thymmai ki sakhi ia ka jingshisha ba u dei u Ju uba la kha bad pynheh pynsan kum kiwei pat ki para briew. Wat la kata ka jingkha ia U Jisu kaba long kumba kha hi ia u riewpaidbah ne riewmadan, u Jisu u ieng rasong ban phla iala ka jinghikai, ban hikai bad ban ialap iala ka khubor wat hapdeng kiba bun ki jingeh – Wat la ka jingim jong u ka long kaba khraw, u im pat ka jingim kaba lui lui. U hikai ia u khun bynriew ia kata ka lynti kaba kynja mynsiem, ka lynti jong ka jinglui lui bad ka jingmap kylliang. Ngi burom ia u Jisu hynrei ngim mane-blei ia u namar ngi ngeit ba kata ka dei kaei kaei kaba wat u Jisu ruh un ym sngewtynnad satia.

7. La ki Unitarian ki ngeit ha u mynsiem bakhuid?
Ki Unitarian kim lah ban pyniapher hapdeng u Blei ba kynja mynsiem bad u Mynsiem Bakhuid. Kumta ki pyndonkam ia kine ki kyntien baroh ar da kaba mut ia kawei bad kajuh ka jingmut.
Ngi sngewthuh ba kata ka mynsiem ka dei kata kaba kynja Blei kaba don ha man la u briew ne ka briew, ka mynsiem ka don ruh ha ka kynhun, ka mynsiem ka dei ruh kata ka jingring ne pynhiar mynsiem kaba ai jingim ia ngi – Ka mynsiem ka dei kata kaba tehsong lang ia ngi.
Ka mynsiem ha ki Unitarian ka mut kata ka kynja Blei kaba phylla kaba khih bad khrih ha ba ngi trei ngi ktah, ngi ia manelang bad ha kiba bun ki por. Ha ka jingshisha u Blei hi u dei uta u mynsiem bad ka jingpynlong, u mynsiem ka jingieit bad kaba khuid.

8. La ki Unitarian ki ngeit ne em ha u kynja ksuid ?
Lada da kaba ong ksuid ngi mut ia u kynja jingthaw ba kynsha uba leh ki kam sniew baroh, ka jubab ka long em. Ka tynrai na kaba la ioh ia ka ktien “Devil” kaba mut ksuid ha ka ktien phareng – ka mut kata kaba bynta, kaba pyniapher ne kaba pyniakhlad – kaba ia pyrshah ia kaba pyniatylli “Devil-Devision”. Haoid kata kaba pyniakhlad ne pyniapher ia ngi ka dei kaba sniew – ngi ngeit ha ka jingiatylli jinglong kawei jong u khun byntiew bad kumjuh ruh ka jinglong kawei jong u khun bynriew.

9. Kumno ki ngeit ia ka Dujok ?
Lada ka Dujok ka mut ka jaka shong jong u ksuid, te em ki Unitarian kim ngiet ia kata. Ka Dujok ha ki Unitarian ka mut eh kaba ha kane ka pyrthei hi. Kaba jynjar-trah, ka jingbymdon kata ka jinglong ba kynja mynsiem, ka jing jngai ne iakhlad na u Blei. Ka jingbymlah ban pdiang bad ai kylliang ia ka jingieid. Kam dei ka jaka, ka dei ka jinglong.

10. Kumno ki Unitarian ki sngewthuh shaphang ka jingiohlait (salvation) ?
Kham niar ba ki Unitarian kin pyndonkam ia kane ka ktien ‘Jingpynim’ bad lada ki pyndonkam ruh ka mut eh kata kaba ha kane ka khyndew pyrthei hi. Ka kyntien Jingpynim; ka mut eh kata ka jingpynlait ia ka mynsiem briew na ka jingkhum jingteh ka jingsniew, ka jingjynjar trah ba kan iohlait ban ioh ia ka jingbha, ka jinghun bad ka jingdap biang. Ka Jingiohlait ka mut eh kata ka jingpynlait na kata ka jingiadei (relationship) kaba la dkut noh hapdeng jong ngi bad kiwei pat ki para briew. Ka jingiohlait ka mut ruh ka jinglait na ka jingiadei kaba lah ban kthah ne pynsniew ia ki para jingthaw kumjuh kaba lah ban ktah ialade hi shimet. Ka jingiohlait ka mut ruh ka jingbteng ia ka jingiadei kaba hok; kaba khuid kaba shisha bad kaba shida bad U Blei – Ka jingdkut noh ka jingiadei (break down of relationship) kiba kum kine ki pynmih ia ka jingia isih ka jingbishni, ka jingsngewkthang, ka jingkhwan, ka jingsarong, ka jingkhohnioh, ka jingsngewpop, bad ka jingpynrem ialade.
Ha ki Unitarian uta u nongpynlait ne ka bor jong ka jingiohlait ka dei ka jingpynkoit, bad ka jingieid kaba im kaba bsa ia ka pyrthei. Kine baroh ar ki kyrsoi na ki umpohliew na ka mynsiem jong ngi bad tuid sha kiwei pat. Ka dei ka jingieid kaba wanrah ia ka jinglong kawei bad kaba pynduh pyndam noh ia kita kiba ker kut, kiba pyniapher bad pynbynta ia ngi. Kine ki jingker ki don hapoh bad habar jong ngi bad ka bor ka ban jop ia kane ka dei ka jingieid – kaba kiba bun ki khot u Blei.
Namar kata baroh ki briew kiba wanlam ia ka jingmapei, ka jingiamap kylliang, ka jinglaitluid bad ka hok ha ka pyrthei ki dei ki nishan jong ka jingiohlait. Ki dei ki jingpynlait ia u khun bynriew na kita ki jinglong basniew kiba don hapoh jong ka mynsiem jong u.

11. Kumno Ki Unitarian Ki Ngeit Shaphang Ka Pop?
Ka kyntien “Pop” ka dei ka kyntien kaba kit shibun ki jingmut kiba rieh ha ka. Dei namar kata ba ki Unitarian barabor ki ju kiar na kaba pyndonkam ia kane ka kyntien ne wat la ki pyndonkam ruh ka long kaba teng teng bad da kaba husiar bha ioh kiwei pat kin sngewthuh bakla. Hynrei kane kam mut pat ba ngi ki Unitarian ngim patiaw ne ba ngim shim khia ia ka jingmut kyllum kaba kane ka kyntien Pop ka kit.
Ka Jingmut jong ka ktien Pop ka lah ban long : Ka jingleh, kren, pyrkhat ne mutdur ia kaba long pyrshah ia ka jingiatiplem lajong. Kumta kano kano ka jingleh, ki kam, ne jingkren ne ka jingpyrkhat kaba pyrshah ia kata ka jingsngewthuh ba hok jong ka jingiatiplem ba janai ka dei ka pop. Ka Pop ka mut ruh kata ka jingbym lah ne ka jingbym treh ban leh, kren, ne pyrkhat ia kata kaba u ne ka briew ki sngewthuh ba ka long kaba shisha bad kaba dei. Haba wat ia kaba ngi la ngi tip shai ba ka dei kaba shisha, kaba hok bad kaba dei, ngim treh ban leh, ne kren ia kata,- kata hi kala dei ka pop.
Wat la ki Unitarian kim ju kham pyndonkam ia ka ktien “Nongpop,” hynrei ngi sngewthuh bad pdiang ruh ia ka jingshisha ba ngi baroh ngi long ki bym janai. Ngi dei kiba don shibun ki jingbakla, ki jingduna, kiba iai pyrshang ban im ka jingim kaba hok kaba janai. Hynrei bunsien ngi shim ba ka pop ka dei kata kaba ia dei bad ka jingim ba marwei ne ka jingim ba shimet jong u ne ka briew. U ne ka briew ki kitkhlieh dalade ialade hi iala ka jong ka jingim, wat la ka jingmih na kata ka pop kaba ki leh ka lah ban ktah ia kiwei pat, mynta ne ha kiwei pat ki por.
Ka lad ban lait na ka pop ki long ban sngewthuh iala ka jong ka jingbakla, ka jingsngewsih ne sngewkthang na ka bynta ka kam bakla kaba la leh bad kumjuh ruh ka jingmap. Ka jingsngewsih ba shisha iala ka jong ka jingbakla, ka jingphaidien noh na kita ki kam, ki ktien, ne ki jingmut jingpyrkhat jong ngi kiba ka jingiatiplem jong ngi ka pynrem, bad ka jingpdiang ieit ia u nongpop, kata ka dei ka jingpynkhuid kaba shisha iala ka jong ka pop. Ka jingpan bad ka jingpdiang ia ka jingpan map bad kaba kham kongsan ka dei ka jingmap dalade iala de, ka dei kawei pat ka lad kaba donkam na ka bynta ka jingpynkoit ia u ne ka briew na ka pop ba kila leh.
Ka jingiamap kylliang la ka long kaba kynja briew ne kaba kynja Blei, ka dei kata kaei kaei kaba lah ban spain bad ban tah biang ia kata kaba la pra la pret ne ka lko. Ki Unitarian ki ngeit ba ngi dei ban long barabor kiba kloi ban ia map iwei ia iwei pat. Kam dei ka kam jong ngi ban pynkit ia u briew shikit kata ka jingsngewsih ne ka jingsngewpop. Ka jingkit jong ka jingsngewthuh iala ka jong ka pop, ka dei kaba pyntroin ia ka jingim ba kynja mynsiem bad ia ka jingmut jingpyrkhat jong u briew.
Ki Unitarian kim pdiang ia kata ka jingsngewthuh ba ia ngi la kha ryngkat bad kata ka pop tynrai namar ba ia ngi la pun bad pynkha na ka pop. Haba ngi pule ia ka parom shaphang ka jinghap jong U Adam bad ka Im na ka Kper Eden katkum ba la thoh ha ka Genesis, ngi shim ba ka dei kaba ai jinghikai ia ngi shaphang kata jingiaid lynti ba marwei marwei jong u Briew. Kane ka jingiathuh khana ka ai jingmut ha ngi shaphang ka jingim jong ngi marwei marwei, naduh ba ngi sdang kum i khunlung, nangta pat sa ka jinglong khynnah bad samla sha ka jinglong rangbah ba ngin sngewthuh iala ka jinglong kynthei long shynrang, ka jingkitkhlieh bad khamtam eh ka jingsngewthuh ia ka hok bad ka bym hok. Ki Unitarian kim ngeit satia ha kata ka jingsngewpop kaba hiar pateng, kim sngew donkam ruh ia ka snam jong ka jingknia ban thied biang ne siewspaph iala ka jong ka mynsiem. Ki Unitarian ki ngeit ba U jisu u dei u nongmuna uba shisha jong kata ka jingieid bad jinglen lade haduh ban da kut. Ngi lah ban jop ia ka pop, ka jingbakla bad ka jingsngew hanga mei, da kaba ngi lah ban im ka jingim jong ka jingieid, ka jingim kaba len lade katba ngi lah synei. Kumta katba ngi nang lah ban leh khambun ki kam jingieid, jingleh sbun, bad jinglen lade, katta ngi nang lah ban jop ia kita ki jingbakla bad ki kam thala jong ngi.
.
12. La Ki Unitarian Ki Shim Ne Em Ba Ka Jingiada Ia Kaba-ker-sawdong sawkun Ba Ka Dei Ka Kam Niam ?
Kum ki briew kiba shimkhia bad niewkyntang ia kane ka jingim pyrthei kaba mynta, kumta ruh ki Unitarian ki shim khia bha ia ki kam kiba ia dei bad kaba kersawdong sawkun jong ngi. Katkum ka histori ka Balang Unitarian ka don ka jingsngewtynnad kaba khia bha ha kaba ia dei ba ka jingnang iaid shphrang jong ka Science ha kaba iadei bad ka jingpule ia ka Mei Mariang bad ngi shim ruh ia ki ba kin long kum ki kita ki tyllong ba kynja mynsiem - kiba im.
Haduh mynta ruh kane ka long ka jingshisha. Ki jingrwai, ki jingpule bad kiwei pat ki bynta jingainguh jong ka Balang, ki pynpaw ia kata ka jingsngew khia bad ka jingshim kyntang jong ngi ia ka Mariang bad kiba don haka baroh. Kiba bun ki Unitarian ki ia don bynta ha ki seng trei mon sngewbha kiba trei na ka bynta ban pynneh pynsah ia ka Mariang bad kiba kersawdong sawkun jong ka. Wat ki jingmane lang ruh, ki don ki jingiaseng kyrpang kiba la pynkhreh khnang na ka bynta ban iaraoh ia ka mynsiem kaba im kaba don ha ka mariang. Kumta ki don ki jingiaseng kiba ju pynlong kum ka dak ban pyndon burom ia ki jingkylla jong ki aiom.
Ki don ruh ki Unitarian kiba sngewthuh ba ka jingthaw jong U Blei ia kane ka Pyrthei kam pat dei kaba kut, U Blei da ka jingstad bad ka maian bah jong ka jingpynlong u dang iaithaw bad dang iai pynthymmai ia kiei kiei baroh kiba don ha ka pyrthei bad sha lyndet. Ka jingtrei jong U Blei ka khlem kut tang ha ki 6 sngi, hynrei ka dang iai bteng hi haduh mynta. Ka Pyrthei hi bad kiei kiei kiba don ha ka, ki long kum ka jingpynpaw ia kata ka jingtrei ba phylla jong U Blei kaba dang iai im haduh mynta. Ki don pat ruh kiba shim ia ka Pyrthei kum ka Kmie kaba dei ban burom bad niewkor bad kiei kiei baroh kiba don ha ka; ki dei kiba kynja mynsiem.
Wat la ngi don kano kano ka jingsngewthuh shaphang ka Mariang bad kaba ker sawdong saw kun ia ngi, ka phang kaba ia dei bad ka jingburom bad niewkor ia ka, ka dei kaba kane ka Balang ba kylluid ka shimkhia bad ki nongngeit jong kane ka niam ki shim khia bha. Kumjuh ruh ki shim khia bha ia ka kam kaba ia dei bad kaba pynneh pynsah ia ka Mariang bad kaba kersawdong sawkun. Ka jingburom bad niewkor ia ka Mariang ka long na ka bynta ialade shimet bad kumjuh ruh na ka bynta ka pateng kaba sa wan jong ki khun ki ksiew jong ngi. Ki Unitarian ki ngeit ba na ka bynta jong ka jingbha jong ngi shimet bad na ka bynta ka jingneh jingsah jong ki kynja ba im baroh ha sla jong kane ka Pyrthei (kynthup ia u Briew), ka jingialeh ban pynneh pynsah ia ka Mariang bad kaba ker sawdong sawkun ka dei ka kam kaba khia bad kaba donkam tam jong baroh. Namar kata ka kam kaba ia dei bad ka jingpynneh pynsah ia ka Mariang bad kaba kerswdong sawkun ia ngi ka dei ka kam kaba kyntang kaba ngi dei ban shimkhia bha bad namar ba ka dei ka kam kaba ia dei bad ka lawei, ka dei ka kam niam.

13. La Ki Unitarian Ki Ju Pyndon Burom Ne Em Ia Ka Communion?
Ki don ki Balang Unitarian kiba pyndon burom ia ka Communion, ne ka Eucharist, hynrei ki lah ban don da kawei pat ka jingmut haba ki leh kumta. Ka lah ban ieng na ka bynta ka jingkynmaw ieid bad jingkynmaw burom ia U Jisu uba long u Nonghikai ba khraw, ne ka lah ban long ka dak jong ka jingialong kawei jong ka Balang. Da ka jingiasamlang ia ka wine bad U kpu, ki lah ban pynlong ia ka ba kan ieng na ka bynta jong ka dak jong ka jingiatylli, ka jingiasam lem bad ka jingialong kawei jong ka balang baroh kawei. Ka jingiadih bad ia bam lang ka lah ban ieng na ka bynta ka jingpdiang ia uwei pat ne kawei pat ka dkhot sha ka jinglong dkhot kaba pura.
Ki Unitarian ki pyndonkam ia kiwei pat ki jait Communion- kawei na kita ka dei ka Communion syntiew (Flower Communion). Ia kane ka Communion syntiew la saindur da u Nobert Capek, u Minister ka balang Unitarian ha ka ri Czech ha ka snem 1920. Kane ka Communion syntiew ka ieng na ka bynta ka jingpyndon burom ia ka jingiatylli, ka jingialong kawei hapdeng ka jingiapher, la ka long hapoh la ka Balang ne habar.
Ki Communion kiba pher ba pher ba ki pyndonkam ha ki balang Unitarian, ki dei ki jingpyndon burom ia ka jingiasnohlang, ka jingisamlem bad ka jingialang kawei kum ka kynhun.

14. La Ki Unitarian ki pyniakhleh ia ka niam bad ka saiñ-pyrthei ?
Ki Unitarian ki im kawei ka jingim hadien kawei pat (one life at a time) ka jingim-pyrthei shwa nangta sa ia peit pat ia kata ka kan jingim kaban sa bud hadien. Lah ban ong ba ki Unitarian ki shimkhia bha ia kane ka jingim pyrthei kaba mynta, kane ka mut ba ngi sngewthuh ba ka jingim mynsiem bad ki kam ba ngi leh kum ki khun bynriew ki dei kiei kiei kiba ngim lah ban pyniakhlad. Ka niam jong ngi ka dei ka jingiai-iakren ba khlemkut bad la ka mynsiem kaba hapoh bad kumjuh ruh bad ka pyrthei ba ha bar. Ka dei ka jingiadei kaba shai bad kaba khuid jong u briew bad la ka mynsiem bad kumjuh bad ka pyrthei ba kersawdong ia ngi.
Namar kata lada ngi ia kren shaphang ka politik ha kata ka jingmut kaba iar jong ka, ngi lah ban ong ba haoid ki Unitarian ki pyniakhleh ia ka saiñ-pyrthei bad ka niam. Kane ka mut ba ngi lah ban iashim bynta ha ki jingia-iaid procession, ki jingiapyrshah, ne ha kaba pyrshang ban pynbor ia kiba bat ia ka bor kum ki politishian, ki nongsynshar, ba kin shimkhia ia ki kam ne ki jingsngew kiba ngi kum ki Unitarian ki sngewkhia. Kita ki isshu lehse ki lah ban long ha kaba ia dei bad ka thma ka ktien, ka jingpynjot ia ka mariang bad kiwei kiwei ki kam kiba ngi kum ki Unitarian ngi shimkhia bha. Ban kham ia shai shuh kane ka mut ruh ba ngi kum ki Unitarian ngi pyrshang ban pyndonkam ia ka hok jong ngi kum ki nongshongshnong jong ka ri synshar paidbah. Ngi pyndonkam iala ka hok da kaba kitkhlieh, bad da ka jingmut bad ka jingsngewthuh kaba shai ba kata ka jingleh jong ngi kan long na ka bynta ka bha ka miat jong uba bun ba lang. Kane ka mut ruh ba wat ha ki jingiaseng bad ki jingmanelang jong ngi, ngi pyrshang ban khmih ia ki jingeh kiba lah ban mih ne ktah ia ka jingim ba kynja mynsiem jong ngi na kita ki isshu ne ki kam kiba ngi ia pyrshah.
Ki don shibun kiei kiei kiba ki Unitarian ki shimkhia ha ka imlang sahlang. Ngi ngeit ba ka jinglong ba laitluid ka jinglong ba-iar jong ka jingngeit jong ngi, ka jingngeit jong ngi ha ka jinglong kordor jong kawei pa kawei ka jingim bad ha ka jinglong kawei jong ka pyrthei; ki dei ki nongrim jingngeit kiba don kaei re kaei kaba kordor ba ngin iasamlang sha ka pyrthei baroh kawei.
Hynrei, wat la ki Unitarian ki shim khia ha ki bun ki bynta jong ka imlang sahlang bad ka saiñ hima sima, kum ka seng ne kum ka kynhun pat ngim ju pyn-iasnoh bad kano kano ka seng saiñ pyrthei. Phi lah ban shem ia ki Unitarian ha kiba bun ki seng saiñ hima sima, ki don ruh ha ki bynta kiba pher ba pher. Phi lah ruh ban shem ia ki ha kiba bun ki seng ne ki kynhun kiba ieng-ialeh pyrshah ia kano kano kaba ktah ia u khun bynriew bad kumjuh ruh ha ki kam kiba ia dei bad kaba-ker-sawdong sawkun jong ngi.
Kum ka kynhun ka Unitarian ka dei ka kynhun niam ym ka seng sain pyrthei, hynrei ka jingngeit niam jong ngi ka don ka jingktah ia ka jingsngewthuh jong ngi ia ka saiñ-pyrthei bad ka jingsngewthuh jong ngi ia ka saiñ-pyrthei ka don ha ka ka nongrim-jinglongmynsiem kaba skhem.

15. Hangno ka shong ka bor ba kynja niam ha ka Balang Unitarian?
Ha kaba ia dei bad ka jingsngewthuh shaphang kata ka bor ba kynja niam, ki Unitarian ki don ka jingiapher kaba khraw bha bad kiwei pat ki jingngeit.
Kiba bun hi ki seng niam kam pher la ki long kiba rit ne kiba khraw, ki ngeit ba ka bor ba kynja-niam ha ka jingngeit jong ki ka lah ban long ha ka kitab bakhuid, ki kyndon ne ki nongrim jingngeit, ha ki syrtap ba bun jong ki lyngdoh sohblei jong ki, ha ka jait-kur lyngdoh, ne ha ki nongialam ba khraw bad ba pawkhmat jong ki. Wat la ki nongbud jong ki kynja niam kiba kum kine ki shim ba kine ki bor kiba kum kine ki dei kiba kynja-blei ne ba ki iarap ban pynleit jingmut sha kata kaba kynja-blei, ki Unitarian ki iohi ba kine kiei kiei baroh ki dang iailong hi kiba kynja-briew kam pher la ngi pynkhraw ia ki katno katno ruh.
Ki Unitarian kim ju pdiang ia kano kano ka jingkam ba ‘ki dei ki nongbat ne nongioh pateng ia ka jingshisha kaba kut.’ Baroh u khun bynriew u don katjuh ka bor sngewthuh ban sngewthuh shaphang ka jingshisha jong u Blei bad katjuh ka hok ban don kata ka jingiadei kaba beit bad kaba shisha bad U Blei. Baroh u khun bynriew shi myndar ka pyrthei u lah dalade ban iohi ia kata maian-bah ka jingpynlong bad ia ka jingkhraw jong ki jingthaw baroh. Baroh ngi don katjuh kata ka bor-jinglah ban ioh ia kata ka jingim ba kynja mynsiem.
Ki Unitarian ki ngeit ba ka bor ba kynja niam kaba kut eh ka shong hapoh ka mynsiem jong u ne kawei pa kawei ka khun bynriew. Wat sngewthuh bakla ba kane ka dei ka jingkam kaba long hangamei, ne ka jingkam kaba sarong. Ki bynriew baroh ki saiñdur iala ka jong ka nongrim jingngeit hapoh la ka mynsiem, kam pher la ngi pynpaw pyrthei ne ngi shu set ia ka halade. Baroh ngi jied hi ia kaei kaba ngi pdiang ne ia kaei kaba ngin kyntait na kaei kaei kaba la tyrwa ha ngi. Ka jingshisha ka long ba uwei pa uwei ne kawei pa kawei na ngi, ngi don halade kata ka bor kaba kut bad kaba khatduh ha kaba ia dei bad ka jingngeit jong ngi. Ka jingngeit ba-iar ka jingngeit ba kylluid jong ngi, ka ai ka jinglaitluid kaba shisha ha kaba ia dei bad kane ka bynta.
Hynrei hapdeng jong kane, ngi iohi ruh ia ka jingshisha jong ka kynhun niam, ba ngi dei ban sngewthuh bad pdiang ruh ia ki jingngeit, ki jingartatien bad ki jingsngewthuh ba jylliew jong uwei pa uwei. Kane ka iarap ia ngi ba ngin kiar na kaba pynkhraw tang iala ka jong, hynrei ba ngin pyrshang ban sngewthuh ruh ia ka jingsngew jong kiwei pat.
Ban long Unitarian namar kata ka dei ka jinglong kitkhlieh iala ka jong ka jingngeit. Ka dei ka jingsngewthuh bad jingburom iala ka jong jingsngewthuh bad ia ka jingsngewthuh jong kiwei pat. Ka dei ka jingiai-ialeh ban thew tarajar iala ki jong ki nongrim jingngeit ha ka pyrla jong ka jingpynshongnia bad ka jingtiplem ba jylliew jong ngi. Ka dei ruh ka jing-ailad kumjuh ia kiwe pat, ka juh ka kabu ba kin long hok bad la ka jong ka bor kaba kynja mynsiem kumba ngi ruh ngi kam ialade.


16. La Ki Unitarian Ki Jupyndon burom ne em ia ka Easter ?
Ki don ki Unitarian kiba pyndon burom ia ka Easter bad ki don pat ruh ki bym ju pyndon burom satia ia ka Good Friday. Kito pat kiba pyndon burom ia ka Easter ki don la ki jong nongrim haba ki pynlong ia ka jinglehkmen Easter.
Kawei na ki daw kaba ki lehkmen ia ka Easter ka dei ha ka nongrim ba kane ka jingiathuhkhana shaphang ka jingmih pat, ka ai ha ngi ia ka jingmut ba ka Good Friday ka ieng na ka bynta ka dak jong ka jingjop jong ka mynsiem. Ka parom jong ka Easter ka ai ha ngi ia kata ka jingmut ba ka mynsiem kaba khraw ka lah ban jop lut ia kiei kiei baroh wat ia ka sni jong ka jingiap ruh.
Ka jingmut kaba ar pat ka dei ka jingpyndonburom ia kata ka jingieid kaba kynja mynsiem. Ka jingiaied ba kynja mynsiem jong u Jisu ka jop ia ka jingiap ban ailad ia u ba un ioh ia kynduh biang bad la ki synran bad ka kynhun nongbud ba ieid jong u. Kane ka kynhun baieid jong u, ka kylla long ka jingpynlong doh bad ka jingmihpat ba shisha jong u Jisu. Kumba kane ka kynhun kaba kylla long ki Kristan kiba nyngkong ka nangiaibteng ia kata ka jingieid ba kynja mynsiem jong u Jisu, ka kylla long ruh ka sakhi baim jong kata ka jingmih pat jong u Jisu. Kiba bun ki Unitarian ki aratatien ba kata ka praom shaphang ka jingmihpat ba shisha jong u Jisu ka dei kaba jia shisha. Ki don kiba sngewthuh ia kane ka jingiathuhkhana shaphang ka jingmihpat kum kata ka jingktah ba kynja mynsiem ia ki nongbud jong u, kiba la duh syndet iala u Kynrad u nongialam. Kane kala lah ban pynkohnguh ia kiba bun ki synran bad ki nongbud jong u ba ka mynsiem jong u ka dang iaidon ryngkat bad ki.
Ka daw kaba lai kaba ki Unitarian ki jied ban lehkmen Easter ka dei ha ka nongrim ba ka dei ka Tamasa jong ka jingkhie-im biang jong ki kynja baim baroh ha ka aiom pyrem. Ka jingmihpat hadien jong ka jingiap kaba la jia ha ka jingdaithah sam sam jong ka tlang ka dei kaei kaei kaba ktah bha ia ki khun jong ka Mariang. Kiba bun ki Unitarian namar ki shim ba kane ka dei ka por kaba kyntang ka por kaba don kata ka jingktah kaba jylliew bha ia kita kiei kiei kiba kynja mynsiem. Ki kdew ruh ba ka ktien “Easter” ka wan na ka ktien “Eastre” kaba long ka kyrteng jong ka blei jong ki nong Anglo-Saxon hyndai. Ka Eastre ka dei ka lei Pyrem, ka lei jong ka jingseisoh bad ka jingkhieim biang ne ka jingmihpat.

17. La Ki Unitarian Ki Ju Pyndon Burom Ne Em Ia ka Krismas?
Ha kane ka bynta ruh ka jubab ka long hi kumjuh, Haoid bad Em. Ki Unitarian ki lehkmen Krismas, ha ka nongrim ba ki pyndon burom ia ka sngi kaba kha ia uwei u Khraw-pyrkhat niam jong ka Pyrthei. Ka jingkha ia u Jisu ka pynkynmaw ruh ia ka jingshisha jong ka jinglong kyntang jong iwei pa iwei i khun iba la kha sha kane ka Pyrthei. Kaba kongsan ka dei ka jingshisha ba ka jingkha ia iwei pa iwei I khun, ka dei ruh ka por ha kaba la phrung ia kata ka jinglong ba kynja-blei kaba kynja mynseim hapoh kata kaba kynja met. Ka dei ruh ka dak jong ka jingiaroh jingpyndon burom ia kata ka jinglonghok, ka jingkhuid bad ka jnglong ba lui lui jong i khunlung kaba khot lang ia ngi ban ngin ialeh ban bud ia kine ki jinglong jingim ha shilynter ka jingim jong ngi. Ka dei ruh ka por tlang kaba dum bad kaba daitthah kaba ki briew ki khmied da ka jingangnud bad jingkyrmen sha ka jingshai bad ka jingsyiad kaban wan lang ryngkat bad u snem uba thymmai.
Ki Unitarian ki tip ba kam don satia ka jingthikna ia u snem ba la kha ia u Jisu, ne kim patiaw hi ruh ba ki don artylli ki jingiathuh khana ha ka Bible shaphang ka jingkha ia u Jisu kaba iapher kawei na kawei pat. Ne ngin ym sngewphylla hi ruh lada kine ki jingiathuhkhana ki long kiba ym lah ban pynthikna katkum ka jingstad histori. Kum kiwei pat ki jingiathuh khana pateng ki pynpaw ia kata ka jingngeit shaphang ka jingkhraw jong u Jisu bad kiwei pat ki jingshisha ba khlemkut.
Ki Unitarian ki ngeit ba ia u Jisu la pynpun bad kha kumba la kha hi ia kiwei pat ki briew, bad kane ka jingngeit ka khlem pynrit ia kata ka jingkhraw jong u, hynrei ka nangpynkhraw pynban ia ka jingim ka jong u. Pynban ka pynkynmaw ia ngi ba ka jingim jong u Jisu la ka long kaba tlot kaba duk, kaba duna kumno kumno ruh, hynrei ka dei pat ka jingim kaba ai mynsiem ia ngi ba ngin kynjoh sha kita kiei kiei kiba khraw bad kiba don burom.
Ha ki Unitarian ka jingkhraw jong u Jisu kam shong eh tang ha ki jingiathuhkhana shaphang ka jingkha bad ka jingiap bad jingmihpat jong u. Ka jingkhraw jong u Jisu ka dei ha ki jinghikai jong u kiba ula ieih shadien bad ki kam ba bha kiba ula leh. Kumta ka jingpyndon burom jong ki Unitarian lada ka dei ka Krismas ne ka Easter ka dei ka jingpyndon burom ia ka jingkordor bad ka Jingkhraw jong ka Jingim bad ka jingjop jong ka mynsiem.

18. Kaei Ka Sngi Kaba Kyrpang Ia Ki Unitarian ?
Ka sngi bala seng ia ka balang Unitarian ha kine ki lum Khasi bad Karbi Anglong ka dei ka sngi kaba ki Unitarian ha kine ki lum ki niewkor niew kyntang. Ka dei ka sngi jong ja jingiohlait bad ka jingwan jong ka jingshai ka niam U Blei sha kine ki lum Khasi Jaintia. Ia kane ka sngi la khot ka Sngi Kha ka Balang Wei Blei ne ka Anniversary. Ha kane ka sngi ki Nongmane Wei Blei ki lehkmen ia ka jingsdang jong ka Niam Wei Blei kaba la sdang da u Babu Hajom Kissor Singh Lyngdoh Nongbri ha ka shnong Jowai. Ia ka balang kaba nyngkong la seng ha ka 18 tarik U September 1887 lem bad ki lai ngut kiba la iadonlang bad u, kita ki dei ka men Hirbon Lakadong, u woh Kat Shylla bad u woh Mar Sutnga bad naduh kata hi ka sngi la pyndon burom ia ka 18 tarik kum ka sngi Anniversary.
Kumba long lem ha kylleng ka Pyrthei, ka jingsngewthuh bad ka jingshemphang; shaphang ka jinglong ba marwei jong u Blei ka dei kaba la shap ha ka dohnud briew da u Blei hi. Dei namar kata ba ka jingsdang ia ka jingmane wei Blei ha kiba bun ki jaka jong ka Pyrthei ki sdang ha ki por bad ki ia kiba ia pher bad ha ki jaka kiba pher.
Ka Niam wei Blei kaba u H.K.Singh ula sdang ha kine ki lum; ka dei ka niam kaba ula pynshong nongrim katkum ka jinghikai jong u Jisu nonghikai ban mane ia U Blei uba U Kpa. Ha ka juh ka por ka dei kaba la pynshong nongrim ruh ha ka rukom pyrkhat tynrai jong u khun Khasi Pnar ha u Blei uba long u Nongbuh Nongthaw ia kiei kiei baroh. Dei namar kata bala khot ia ka ka Niam Wei Blei, namar bala pynshong nongrim ia ka ha kata ka nongrim ba skhem bad ba iaineh jong ka jinglong ba marwei jong U Blei kaba ki jaitniam baroh ha ka Pyrthei ki pynskhemlang. .
Ka Sngi Anniversary ka dei ka sngi kaba khraw ia ki Nongmane Wei Blei ha kine ki lum khasi Jaintia bad Karbi Anglong, ha kum kane ka sngi, ki pynlong ia ki jingiaseng, ki jinglehkmen leh sengewbha na ka bynta ka jingwan jong ka jingshai mynsiem. Ka sngikha jong ka balang ka dei kaba ki iaroh ia U Blei na ka bynta ba ula ai ha ki riewngeit ia “Ka Niam wei Blei, ka Niam ba iar ba dei, ka Niam ieid i’u Briew ieid i’u Blei.” Namar kata kane ka dei ka sngi kaba khrawtam ia ki riewngeit jong ka Balang Unitarian, haba ka 18 tarik u September kala jan, ki mynsiem jong ki nongmane Blei ba Marwei, ki kyndeh ki kwah dik dik bad angnud hir hir ban ia sakhi bad ia shim bynta lem ha kata ka jinglehkmen. Ka jingpyndonburom ia kane ka sngi, ka dei ka jingiaroh ia U Blei na ka bynta jong ka Gospel jong ka jingieid- ka jingieid kumba la hikai da U Jisu nonghikai.
Ka sngi Anniversary ka long ruh kum ka sngi kaba ngin shim jingkhein ia ka jingiadei jong ngi bad la u Nongthaw bad kumjuh ruh ka Niam bad kumjuh ruh dei ha kum kane ka sngi ba shim jingkular ban aiti bor met bad mynsiem na ka bynta ban shakri ia U Blei lyngba ka Niam kaba ula ai ha ngi.
Ka Sngi kha jong ka Balang, ha ki Unitarian ha ki lum khasi ka dei ka sngi kaba kongsan tam, namar ka dei ka sngi jong ka jingiaroh, ka jingainguh ia kaba la leit, ka jingpan ia ka jingkyrkhu Blei ia ka jingiaidon ryngkat jong u na ka bynta ki por ki ban sa wan

19. Balei ba ki Unitarian ki pynlong Sngi bakhuid ia Sunday ?
Baroh ki jait niam ki don la ka sngi ba ki buh kyrpang kum ka sngi kaba ki pynkyrpang na kiwei pat ki sngi jong ka taiew. Ki riewngeit Islam ki pyndonburom ia ka Friday kum ka sngi bakhuid jong ki, ki Hindu ki niewkyntang ia ka sngi Tuesday, ha ki Jews pat ka Sabbath, ka Saturday ne Sngisaitjain ka dei ka sngi kaba ki buh kyrpang kum ka sngi bakhuid kumjuh ruh ki Kristan ki jied ia ka sngi Sunday ne Rubibar kum ka sngi kaba ki niewkhuid ki niew kyntang. Ki saw gospel ki iathuh ba wat U Jisu ruh kum u Ju u pyndon burom ia ka Sabbath kum ka sngi bakhuid. Hynrei ka jingpyndoburom ia ka sngi kaba nyngkong jong ki Ju kum ka Sunday ne ka Sngi jong u Trai ka sdang da ki spah snem kiba hadien jong ka jingiap jong u Jisu. Namar kata ha ki Unitarian; kawei pa kawei ka sngi ka dei ka Bakhuid ba ngi dei ban niew kyntang, hynrei ka Sunday ne ka Rubibar kiba ki pateng Ksritan kiba hadien kila jied ban pynkyntang kum ka sngi kaba khuid.

19. La Ki Unitarian ki ju pynbabtist ne em ?
Ka jubab kaba lyngkot ia kane ka jingkylli ka long “haoid,” hynrei ka jubab kaba lyngkot ka lah pat ban long ka bym biang. Lehse ka long kaba don kam ban pynshai hangne ba kane ka dei kawei na ki nongrim kaba ki Unitarian ki ia pher na kiwei pat ki balang Kristan.
Ki Unitarian ki ngeit ba uwei pa uwei ne kawei pa kawei ka briew kiba la wan long briew sha kane ka Pyrthei; la kha ia ka ha ka jingkhuid, ka jinglong hok bad ka jinglongshisha. Kane ka mut ruh ba ki Unitarian ki ngeit ba i khun ba dang kha, i dang lait na kino kino ki jingkit ba khia jong ka Pyrthei ne ka jinghiar pateng jong ka “Pop tynrai.” Ym don uwei ne kawei ruh ka Unitarian ki ban ngeit ba ka jingpynbabtist ka long kaba donkam khnang ban pynlait ia ka mynsiem na ka pop, bad na ka ahor jong ka dujok.
Dei namar ki jingpyniasnoh kiba kum kine ha ka jingmut jong ka ktien “Baptist” bad ki Unitarian kim ju kham pyndonkam ia kane ka ktien. Ha ki Unitarian ka serbis jer bad pynkyntang ne ka Baptist, ka dei ka jingleh niam jong ka jingainguh bad ka jingpyndon burom ia ka jingim kaba thymmai.
Ka dei ka por ha kaba ki kmie ki kpa, ki kmierad kparad, ki meinah meisan, kiba ha iing ha sem bad ki paralok ruh kumjuh, ki aiti ialade ha kaban ia treilang na ka bynta ban pynheh pynsan, pynkhraw pynrangbah ia ita i khunlung.
Ka Jinglehniam jer bad pynkyntang ka dei ruh ka serbis ban pdiang ia i khunlung sha ka jingialong kawei ha ka niam ba shityllup ka niam ba iar ba dei. Ka long ruh ka dak kaba ngi pynpaw shabar ia ka jinsngewnguh, ka jingsngewburom ia ine i jingim iba thymmai ryngkat bad ka jingkyrmen ba in lah ban noh synniang sa shishah sha ka jingbha bad jingnangroi jong u khun bynriew bad ka pyrthei hi baroh kawei.
Ha kaba pynkhreh ia ka jinglehniam jer bad pynkyntang, ngi shim khia bha ia ka jingsngew jong ki kmie ki kpa bad lada ki kmie ki kpa ki don eiei ban bynrap lang ha kaba yn pynbha bad ban pynlong ia ka serbis kaba don jingmut na ka bynta jong ki, ka balang ryngkat bad u nongpyndep ia ka jinglehniam ki lah ban pyrkhat ia kane.
Ka Serbis jer bad pynkyntang ha ka balang Unitarian ka dei ka jingpynkyntang ia ka jingim kaba thymmai, ka dei ka jingainguh bad jingiaroh ia U Blei na ka bynta ka jingkyrkhu kaba ula ai lyngba ine i jingim ba thymmai, ka dei ka jingpdiang ia i briew ba thymmai sha ka lympung jong ki nongmane-wei-blei.
Kaba kongsan eh ka long ba ka jingjer bad pynkyntang ia i khunlung da ka serbis balang, ka long ruh ha kajuh ka por ka jingpdiang ban pynsan, pynheh ia i khun ha ki nongrim jingngeit kiba ka balang Unitarian ka hikai. Namar kata ka dei ka bynta kaba long kongsan bha ia ki kmie ki kpa. Katkum ka serbis balang dei ki kmie ki kpa ki don ka bynta kaba khia bha ha kaba ia dei bad ka jingpynheh pynsan ia ki khun. Kumta ki kmie ki kpa ki dei ban don hakhmat ha ka duwan ba kyntang ban khlei iala ka jong ka kular ban ban pyntreikam bad pynurlong ia kata ka jubanlak kaba kila khlei na ka bynta la ki jong ki khun ki kti.
Ha kaba ia dei bad ka rukom ban pyniaid bad pyndep ia ka niam ka rukom kaba ia dei bad ka jingjer bad pynkyntang, ka Balang Unitarian kala don lypa ki kyrdon kiba la buh ryntih ha ka kot jingrwai shaphang kumno ba ki nongpyndep ia ka niam ka rukom ki dei ban pyndep ia kane ka jingleh niam kaba donkam. Ha kaba pyndep ia kane ka niam ruh, ki kmie ki kpa ki lah ban ai jingmut ia u ne ka nongpyndep ia kane ka niam ka rukom lada ki don kano kano ka bynta kaba ki kwah ban pynrung ha ka serbis kaba ki sngew ba ka long kaba donkam na ka bynta ban pynlong ia kata ka serbis ka jingpyndep niam pyndep rukom kaba shongkun shongsbai.
Ha ka rukom pyniaid kam jong ka balang Unitarian, kino kino ki rangbah Balang kiba long ki dkhot jong ka Committee Balang, ki lah ban pyndep ia ka serbis jer bad pynkyntang katkum bala buh.

20. Kumno Ki Unitarian Ki Pyndep Ia Ka Niam Shongkha Man Kha ?
Ka shongkha man kha ka dei ain bad ka jingpyniaid kaba stad jong U Blei. Namar kata ka jinglehniam ha kaba ia dei bad ka Jingiathoh shongkurim ka dei ka jingpynkyntang ia kata ia ka jingiateh kular jong ki arngut ki briew kiba jied ban pyniasnohlang iala ki mynsiem na ka bynta ka jingnangroi jong ka jingim jong ki arngut bad na ka bynta ban tei bad pynheh pynsan ia ka longiing longsem kaba thymmai. Ka jinglehniam kyntiew kurim ha ka balang Unitarian ka dei ka jingkyntang ia kata ka jingialong kawei jong ki arngut, bad ka dei ruh ka jingpynskhem bad pynithuh katkum ka ain ia kata ka jingiashonngkha.
Kiba bun ki samla ha ka jait bynriew Khasi Pnar jong ngi, ki jied ban shongkha, tang da ka jingtip jong ki hi arngut ne lehse da ka jingtip jong ka iing ka sem, ka kur ka jait, hynrei ka jingpyndep ia ka jingshongkha da ka niam ka rukom ka dei ka jingpynkyntang ia kata ka jingshongkha da ka niam ka rukom bad da ka jingkyrkhu Blei. Ka dei ka jingbuh ia U Blei ha kano kano ka kam kaba ngi leh khamtam ha ki kam kiba khraw kum ka kam shongkha mankha.
Ka jingsdang ia kano kano kaba thymmai ka dei ka kam kaba khia bad kaba jylliew, katno lei lei kan long kaba khia lada kata ka kam ka long ban tei ia ka longiing longsem kaba thymmai, namar kata ka jingiathoh shongkurim ka dei ruh ka jingkyrkhu khyrdoh ia ka longiing longsem kaba thymmai kaba ki arngut ki jied ban sdang tei thymmai. Ka dei ka por ba ki kur ki kha, ki lok ki jor khamtam ki parabangeit bad ka balang ki wan ban kyrkhu khyrdoh ia kata ka jingsdang kaba thymmai.
Ka jingpyndep ia ka niam ka rukom ha kaba ia dei bad ka kam Jingiateh shongkurim ka dei ruh kum shi bynta ka jingiasakhi lang ia kata ka jingiateh ba don burom.
Ha ka kolshor jong ngi ki Khasi Pnar ka jinglehniam ka long ruh ka jingpyniasnoh ha kata ka jingiadei kha dei man hapdeng ki kur jong u nongiathoh bad ka nongiathoh.
Ka kam shongkha ka don ruh ka jingiadei bad ka ain, namar kata kiba bun hi ki jingiateh kyntiew kurim kiba la pyndep da ka balang, ki dei ruh kiba la pyndep ryngkat bad ki bynta kiba ia dei bad ka ain jong ka ri jong ngi da ki nongpyniathoh kiba la ithuh da ka Sorkar. Ha kine ki por kiba mynta lei lei wat ka Sorkar ruh kala shim khia bha ia kane ka kam. Dang shen ka Ïingshari kaba ha khliehtam jong ka ri (Supreme Court) kala rai ba baroh ki jingiashongkurim ki dei ban long kiba la ithuh (compulsory registration) da ka sorkar bad ki balang ruh ki don ka bynta kaba khraw ha kaba ia dei bad kane ka kam.
Ha kaba ia dei bad ki rukom leh niam ban pyndep ia kane ka kam, ka Balang Unitarian kala don la ka kyrdon bala buh ryntih ban pyndep. Ha ka bynta kaba ia dei bad ka serbis, u ne ka nongpyndep ia ka Jingkyntiew kurim ki lah ruh ban ia phylliew jingmut ryngkat bad ki nongiathoh ban pynlong ia ka serbis kaba don jingmut na ka bynta jong ki arngut.
Ha kaba ia dei bad kane ka kam, ka don pat ruh sa kawei pat ka bynta bad kata ka dei ka bynta kaba ia dei bad ka kolshor jong ka jait bynriew jong ngi. Ka Balang Unitarian kaba long ka niam ba iar ba dei ka plielad ban kdup ia kino kino ki bynta jong ka kolshor ne rukom im jong ngi ki khun Khasi Pnar kiba iahap bad ka rukom ngeit bad pyniaid balang jong ngi.
Ka Balang Unitarian ka pdiang ruh ban pyndep ia ka niam ka rukom kyntiew kurim ia kino kino ki samla wat la uwei ne kawei na ki samla kiba kwah ban iathoh kim dei satia ki Unitarian. Kaba mut ba lada uwei ne kawei na ki nongiathoh ki dei ki Unitarian, u ne kawei pat ki lah ban long na kawei pat ka kynhun niam. Kim don kam satia ban kylla Unitarian ban pyndep ia ka niam ka rukom jong ka jingiateh shong kurim jong ki.
Ha ka jingshisha ka Niam ka rukom kaba ia dei bad ka Jingkyntiew kurim ha ka Balang Unitarian kala sdang naduh katto katne bnai mynshuwa, naduh ka por ba ki ar kur kila pyntip ban pyndep ia ka niam ka rukom pynhiar synjat lator. Ha ka rukom pyniaid kam ka balang Unitarian, ha kaba ia dei bad ka serbis pynhiar synjat ruh kala don hi ka serbis kaba kyrpang kaba la buh ha ki kyrdon pyndep ia ki jingiaseng bad jingpyndep niam ia kiba la buh ryntih ha ka kot jingrwai.
Ha kaba ia dei bad ka jingiathoh tymmen, ka Balang ka plielad ruh ia kito ki longkmie long kpa ki bym shym la lah ne iohlad satia ban pyndep ia ka jingiashong kurim jong ki da ka niam na ki daw kiba bun. Ka jingiathoh tymmen ruh ka dei ka jingpynkyntang da ka niam ka rukom ia ka jingiashongkha katkum ka serbis balang. Ha ka juh ka por, ki longkmie long kpa ki lah ruh ban pynskhem kat kum ki kyndon ka ain ia kata ka jingpynkyntang. Ia ka jingpyndep ia ka niam ka rukom iathoh tymmen lah ban pyndep ha ka iing jong ki parabangeit ne ha Iingmane ruh.
Katkum ka riti pyniaid kam ka balang Unitarian ia ka jingiathoh ne serbis kyntiew kurim lah ban pyndep da uno uno u rangbah balang, lada kata ka jingiathoh ka long kaba ki nongiathoh ki kwah ban pyndep tang daka serbis balang, hynrei lada ki nongiathoh ki kwah ban pyndep da ka serbis balang ryngkat bad ka ka jingithuh jong ka ain (kumba ka long ka jingkwah jong ka sorkar ba baroh ki jingiathoh ki dei ban long kiba ithuh da ka sorkar) te ia ka jingpyndep ia ka niam ka rukom bad ki bynta jong ka ain hap ban pyndep da ki nongtreibalang bad ki rangbah jong ka balang kiba la ithuh da ka sorkar.
Namar kata jingiathoh tymmen ruh ka long kaba donkam bha ym tang ha kaba ia dei bad ka jingpyntang ia kata ka jingiashong kurim, hynrei kumba la ong ha khmat ha kaba ia dei bad ka kam kaba ia dei bad ka ain ka kanun ruh ka jingpyndep ia ka niam ka rukom ryngkat bad ka jingithuh jong ka ain ka long kaba donkam bha.

21. Kumno Ki Unitarian Ki Pyndep Ia Ka Niam Kaba Ia Dei Ba Kiba Iap ?
Ka jinglehniam ne ka jingpyndep ia ka niam ka rukom ia kiba iap ha ka balang Unitarian; nyngkong, ka dei ka jingpyndonburom ia ka jingim. Ka jingpyndonburom ia ka jingim kaba la im ha sla jong ka pyrthei, namar ki Unitarian ki ngeit ba kawei pa kawei ka jingim ka dei ka jingai ba kordor jong u Blei. Namar kata ngi dei ban niewkor ia ka. Kawei pa kawei ka jingim lada ka long kumno kumno ruh; ka don la ka jong ka bynta bad ka don ruh eiei ban noh synniang hala ka iing ka sem ne ha ka imlang sahlang kaba ka don. Ka long ruh ka jingpynpaw ia ka jinsngewnguh ia U Blei Trai kynrad na ka bynta ka jingim jong iba ieid iba thoin jong ngi, iba la khlad noh. Ka dei ka jingiaroh ia U Blei na ka bynta kata ka jingim kaba pura kaba ula ai hapdeng ka iing ka sem, ka kur ka jait bad ka shnong ka thaw.
Namar kata ka jinglehniam ia kiba iap ha ka balang Unitarian ka dei ka jingpyndonburom ia ka jingim kaba kordor kaba U Blei ula ai hapdeng ka iing ka sem, ka imlang sahlang bad ka shnong ka thaw. Ha ki Unitarian ka jingim ha kane ka Pyrthei ka dei da shisha ka jingpynkhreh na ka bynta ka jingim kaba hadien jong ka jingiap. Ka don ka ktien kaba ong “Ka jingaiti bad treihok ban pyndep iala ka jong ka kamram kam dei ka jingkheinduh ne ka jinglenlade, hynrei ka dei ka jingsiewkylliang na ka bynta ka jingim kaba la ai ha ngi.” Namar kata ka jingim ha kane ka Pyrthei ka dei kaba ngi kum ki Unitarian ngi niewkor niew kyntang bad ka jingkut jong kawei pa ka kawei ka jingim ka dei ka jingduh kaba khraw ymtang ia ka iing ka sem jong ita iba la khlad noh hynrei ia baroh kiba ithuh bad don jingiadei kam dei jam bad i.
Ka jingkut noh jong kawei pa kawei ka jingim ka dei ruh ka jingduh kaba khraw ia kawei pa kawei ka iing, namar kata ka niam ka rukom ia kiba iap ka dei ruh ka jingpynpaw iala ka jong ka jingsngewlem ia kito kiba la duh noh iala ki jong kiba ieid kiba thoin. Ka jingpyndep ia ka niam ka rukom ia kiba la khlad noh ka long ruh kum shi bynta ka jingiasyllok ka jingia-ai bor ai mynsiem bad pyntngen ia ki parabangeit kiba ia kynduh ia kata ka jingjia kaba sngewsih. Ka dei ka jingpyndep jong ngi ia ka kamram bad deity ba kynja niam jong ngi, ban iarap bad kyrshan iala ki jong ki parabangeit, parashnong parathaw bad ki parabynriew ruh kumjuh.
Ka dei ka jingpyndep ia ka niam ka rukom kaba khatduh ia u ne ka parabangeit ha kaba ka balang ka shim ia kata ka kam ba kan long ka kam kaba kyntang bad ka kam kaba khia- ka kam kaba ia dei bad jingsngew jong ki parabriew.
Ki Unitarian kim don ka jingbuh kyndon ha kaba ia dei bad ka rukom pynkhuid ia ka met ba pyut, ka shong ha ka jingkwah jong u ne kaba iap la ki kwah ban pynkhuid da kaba shu thang ne da kaba shu tep kata ka shong katkum ka mon jong ki. Ka bynta jong ka balang ka dei tang ban pyndep ia ka niam ka rukom. Ia ka jinglehniam kaba khatduh lah ban pyndep da uno uno ne kano kano ka ne u Rangbah Balang katkum ki kyrdon ha ka kot jingrwai.


22. Balei Ki Unitarian Ki Pyndonkam Da Ki Jain Ba-lieh Ha Kaba Pyndep Iaka Serbis Iap ?
Ki Unitarian ki pyndonkam ia ka jainlieh ymtang haka por kaba pyndep ia ka jinglehniam naka bynta kiba iap, hynrei la pyndonkam ruh ia da ka jainlieh haka seribis ban jer bad pynkyntang ia ki khunlung hapoh ka Balang. Ki Jortynrai jong ka Niam U Blei ka ong … “ U blei ula thaw ia ngi ban ym iap shuh hynrei ban im junom bad nangiairoi ruh…” Kane ka thew eh ia kata ka jong ka mynsiem, ka mynsiem ka iai-im iaityllun bad ka mynsiem kam ju iap. Namar kata kaei kaei kaba hashwa jong kane ka jingim bad hadien jong kane ka jingim-pyrthei ka dei kata kaba ha kata ka jylli jong ka mynsiem (realm of spirit.) Ha kano ma kano ka kolshor kaba ngi im, la ngeit ba ka mynsiem ka dei kaba khuid, kaba hok kaba synlar bad ka dak jong ka jingkhuid ka dei kaba lieh.
Ngi pyndonkam ia ka jain kaba lieh haba ngi pyndep ia ka niam jer bad pynkyntang ia ki khunlung, namar bad ki khunlung ki dei kiba dang khuid dang hok kiba dang wan na kata ka jylli jong ka mynsiem. Ka jingjer bad pynkyntang ka dei ka jingpynkhreh ia ki naka bynta ka jingim kaba kynja-pyrthei. Ngi pyndonkam ia ka jain kaba lieh ha kaba jer bad pynkyntang ia ki khun ban pynkynmaw ia ngi ia ka tynrai na kaba ngi wan bad khamtam eh ban pynkyntang iala ka jong ka jingim namar ka jingim jong ngi ka dap da ka mynsiem bad ka mynsiem ka long kaba khuid.
Ngi pyndonkam ia ka jain kaba lieh ha kaba pyndep ia ka jinglehniam naka bynta kiba iap, ka long kum ka jingpynkhreh ne ka jingpdiang ia kata ka jingiaid lynti jong ka mynsiem sha kata ka jylli na kaba ka wan. Namar kata ngi pyndonkam da ka jain kaba lieh ha ka por ban pyndep ia ka jinglehniam kaba khatduh na ka bynta kiba la khlad noh ka long kum ka jingkhublei ia ki naba kin leit noh sha kata ka jylli kaba iar- ka jylli jong ka mynsiem.

23. Balei Ba Ngi Pynlong Ia Ki Jingiaseng Pyntngen ?
Ka bynta kaba khatduh ha ka rukom leh niam ki Unitarian kaba ia dei bad kiba la iap, ka kut ha ka jingiaseng pyntngen. Ia ka jingiaseng pyntngen la ju pynlong ha ka janmiet jong ka sngi hadien bala dep pynkhuid ia ka iing ka sem kiba ia kynduh ia ka jingjia. Kata ka mut ba ia ka jingiaseng pyntngen la ju pynlong ha ka janmiet kaba shisngi hadien bala dep tep dep pynkhuid ia ka met jong iba ieid ba thoin iba la khlad noh.
Ka jingjied ban pynlong ia kane ka jingiaseng ha ka janmiet jong ka sngi sait iing sait sem, kam dei kaba shu leh pyndep rukom, hynrei ka don ka jingmut kaba khia ha lyndet jong kane ka jingpynlong ia ka jingiaseng. Haka rukom pyrkhat jong ki khasi pnar ka sngi hadien jong ka jingpyndep ia ka niam ban tep ne thang ia kaba sah jong kiba la khlad noh ka dei ka sngi shongsngi, ha ka ktien pnar ki ong ‘khein ka miet ka lyngngoh.’ Ka sngi kaba ngi shongthait bad pynkhuid iala ka met bad ka iing ka sem hadien ka jingjia kaba sngewsih kaba la wan jia haka iing ka sem. Dei halor kane ka nongrim ruh ba ki nongmane wei Blei ki pynlong ia ka jingiaseng pyntngen. Ka jingmut jong ka ka long ban iarap ia ki parabangeit kiba la iakynduh ia ka jingsngewsih ba kin lah ban pdiang ia kata ka jingduh jong ki bad khamtam ba kin lah ban sdang thymmai iala ka jong ka jingim wat hapdeng kata ka jingduh kaba khraw ruh.
Kata kam dei ka kam kaba suk, hynrei ka jingkyrmen, ka jingangnud ka long ba U Blei lyngba ka jingpyniaid kaba stad jong u, ha ka jingtyllun jong ka por un ai jingpynkoit pynkhiah ia kiba ha iing ha sem jong kita kiba la ia kynduh ia ka jingiap.


24. Balei Ba Ki Unitarian Ki Pynlong Jingiaseng Kynmaw ?
Ki Jingiaseng Kynmaw ki dei ka Jingpyndon burom ia kata kaei kaei kaba kynja mynsiem. “Ha shwa jong ka jingkha bad hadien jong ka jingiap, ka dei ka jylli jong ka mynsiem. Ngim tip don aiu hadien ka jingiap, ngin ym kam hi ruh ba ngi tip eiei shaphang kaba hadien jong ka jingiap, hynrei tang kawei ngi tip ba ka jingieid ka don wat hadien jong ka jingiap. Ka jingieid ka iaineh wat hadien jong ka jingiakhlad jong kiba ieid ba thoin jong ngi napdeng jong ngi. Kawei na ki daw bala pynlong ia ki jingiaseng kynmaw ka long ban nang bteng ia kata ka jingieid bym ju iap.
Kawei na ki Nongrim jingngeit jong ka Balang Unitarian ka ong ba ka jingpynim ka shong katkum ki kam jong ngi. Kane lehse ka iasyriem bad kaba ngi ong ha ka rukom pyrkhat Khasi Pnar jong ngi kaba kynto ia ngi ba ngin… “Kamai ia ka hok.” Ngi pynlong jingiaseng kynmaw ban pyrto iaroh ia ki kam ba bha kiba kito kiba la leit hashwa jong ngi kila leh, kane ka pynkynmaw ruh ia ngi ba kawei kawei ka jingim kaba la wan long briew sha kane ka Pyrthei kam long lehnohei, ngi don ka kamram ban pyndep katkum la ka sla-bhah.
Ngi pynlong jingiaseng khamtam namar ba ngi ngeit ha kane ka jingim kaba mynta- kane ka jingimpyrthei kaba la ai ha ngi, ka dei ka jingaiei ba kyntang jong U Blei Trai Kynrad ia ngi kiba la wan longbriew sha kane ka Pyrthei. Namar kata ngim dei ban ialeh kai bad ne ban shu pynsyrwa ei ia kane ka jingim kaba kordor ia ngi. Ki jingiaseng kynmaw ki iarap bad ai jinghikai ia ngi iwei pa iwei ba ngi ruh ngi lah ban kynjoh sha ka jingim kaba bha, kaba khuid bad kaba don burom. Ka dei ka jingiaseng kaba aibor ai-mynsiem ia ngi ba ngin sdang thymmai ia ka jingim jong ngi man-la-ka sngi da kaba ialeh ban im khambha mynta ka sngi ban ia kaba ngi la im mynhynin.
Shikyntien ka jingiaseng kynmaw ka dei ka jingpyrto iaroh ia kiba la leitnoh bad ka jingai mynsiem ia kiba dang im dang sah ha sla pyrthei.


25. Kumno Ki Unitarian Ki Ngeit Shaphang Ka Jingim Hadien Ka Jingiap ?
U nongseng rangbah jong ka balang jong ngi; u babu HK Singh u kren ha ngi shaphang bun ki bynta jong ka jingngeit, hynrei u kren ia ki ha ki dur jong ki sur jingrwai. U babu HK Singh um doh ki jingthoh kyrpang kiban batai ia ngi shaphang kiba bun ki bynta kiba ia dei bad ka nongrim jingngeit jong ngi, wat ki jingbuh jingkynmaw (diary) jong u ruh kiba bun ki bynta kumba long lem kiwei pat ki diary, ki dei ki jingbuh jingkynmaw jong u shaphang ki kam kiba u leh bad ki jingiakynduh jong u ha ka jingim jong u. Ngi donbok ba u babu HK Singh kumba long lem ha kaba ia dei bad ki phang bapher kiba ia dei bad ka jingngeit niam, ula buh ia ki jingmut jong u halor kane ka phang kaba donkam ha ki jingrwai kiba ula thaw.
Ha kaba ia dei bad kane ka phang, u Babu ula kren shai ia ka nongrim jingngeit jong u naduh ka jingrwai kaba nyngkong hi kaba long kum ka Jingphla Niam (Statement of Faith) ne ka nongrim jingngeit jong ngi ki Unitarian. Ha ka dkhot kaba 4. U H.K.Singh u rwai “U Blei ula thaw ia ngi ban ym iap shuh \ Hynrei ban im junom bad nangiairoi ruh \ (God has created us to be immortal \ to have an everlasting life and grow forever). Hangne um thew ia ka jingim doh ka jong ngi, hynrei u mut eh shaphang kata kaba kynja mynsiem, ka mynsiem kaba wan na U Blei ka shongsah hapoh ka met jong u briew ban ai jingim ia ka, hynrei ynda ka mynsiem bad ka met kila ia khlad noh, ka mynsiem ka leit phai sha kata ka ri jong ki mynsiem. Kaba mut ba ha ka jingngeit Unitarian ka mynsiem kam ju iap ka mynsiem ka iai im junom (Spirit lives on spirit never die) ha kaba ia dei bad kane ka bynta ba ka mynsiem ka dei ka bym ju iap, u babu HK Singh ula kren shai ba ka mynsiem ka dei ka bym ju iap.
Ngi ong ba haba ka mynsiem kala khlad noh na ka met kaba pyut, ka mynsiem bym ju iap kan leit sha kata ka ri ka mynsiem- Kaei kata ka ri ka mynsiem? U babu HK Sing ha ka jingrwai (J.R.) kaba 250 u ong …”Haba ia ka met khyndew/ U Blei u ai katne/ Kaban leit shapoh ramew/ Lashai la shisngi ne/ Katno ka ri ka mynsiem?/ ka mynsiem bym ju iap\ Sngewbha bym lah Pynsyriem/ Bad kane ri Shongthap/. Shikyntien ngi lah ban ong ba ha kane ka dkhot jong kane ka jingrwai u nongseng rangbah jong ka niam jong ngi, u batai shai ba kata ka ri jong ka mynsiem ka dei kaba yn ym lah ban mutdur. Yn ym lah ban ia nujor ia ka ri ka mynsiem ba kane ka pyrthei shong basa (We cannot compare the kingdom of the spirit with this earthly shelter.)
Haka dkhot kaba 3 jong kane ka juh ka JR, u babu u rwai “... Hangta ha ri ka mynsiem/ ym don jingjynjar shuh/ Don ki um ka jingpynim/ kiba kyrsoi khlem duh/.” Kane ka bynta ka shai bha ba ka jingngeit jong u ka long ba kata ka ri jong ki mynsiem, ym don shuh ka jingjynjar ne ka jingshitom, hynrei ka don ka um ka jingpynim kaba kyrsoi khlem kut. Kata ka ri jong ka mynsiem ka dei ka tyllong ba khlem kut jong ka jingim bym jukut ( It is a source of everlasting life).
Shuh shuh ha ka dkhot kaba 4 jong kane kajuh ka JR u ong ... /Hangta ha ri ka mynsiem/ Ha ieit ngin roi junom/ (In the land of the spirit in love will flourish/ prosper forever…) Ka jingngeit jong u ka long ba namar ba ka dei ka ri jong ki mynsiem, baroh ki mynsiem ki roi ha ka jingiaieid. Yn ym don shuh ka jingbishni, ka jingiaisih ne ka jingiakhajia- ka ri ka mynsiem ka dei ka ri kaba dap da ka jingieid. Ha ki lain kiba khatduh jong ka dkhot kaba khatduh jong kane ka jingrwai, u ong Kiba la leit mynshuwa/ ngin iashem lang kyrhai/ ngin nang khuid nangieit hangta/ ngin ia im suk janai/. We will meet those who had gone before us and we will be cleansed and continue to love\ we will live in perfect peace.” Kata ka ri jong ka mynsiem kam dei tang ka ri kaba ngin sa ia kynduh lang bad la ki baieid ba thoin jong ngi, hynrei kaba kham kongsan ka long ba kata ka jingieid kaba ngi la sdang na kane ka pyrthei shong basa kan roi, kumjuh ruh ka jingkhuid bad ka jingbha kaba ngi la sdang nangne kan nangroi bad ha kata ka ri jong ka mynsiem. Ha kata ka ri jong ka mynsiem, baroh kiba la leit nangne kin ia im ha ka jingsuk kaba janai.
Shisien pyrkhat sngew kumba ki jingngeit jongngi shaphang ka jingim hadien ka jingiap ka sting palat, ngim donkam ban leh eiei ban ioh ia kata ka jingim mynsiem junom. Sngew kumba kata ka jingim mynsiem bym jukut ka dei kaba la ai nongkynti ia ngi naduh ba ngi la sdang wan man briew sha kane ka pyrthei. Kam don eiei ban ong shaphang kane ka jingim ka mynsiem kaba mynta ne ka jingim pyrthei sngew kumba kane ka jingim pyrthei ka dei tang ka lynti na kaba kane ka mynsiem bym ju iap ka dei ban iaid lynti.
Ka jingim ha ka Pyrthei ka dei ka jingpynkhreh ia ka mynsiem ba kan leit sha kata ka ri jong ka mynsiem ne ka ri jong ka jingshai. Ka jingkylli kaba mih hangne ka long kaei pat ka bynta jong ka balang Unitarian ha ka jingpynkhreh ia ka mynsiem na ka bynta kata ka ri jong ka mynsiem? Da kumno ka Balang ka hikai ia ngi ba ngin pynkhreh iala ka mynsiem na ka bynta kata ka ri jong ka mynsiem?
Ha ka jingrwai kaba 251 hi u babu H.K.Singh ha ka dkhot ba 2 ula rwai... “Kumno te ngan leh ngan im \ ngan ioh ka jingngeit de? / jinglong ka ri ka mynsiem/ Tang liak iohmad hangne?/ Hangne, ka jingim riewblei/ Jingim khuid khlem bishni/ Jingiasyllok bad U Blei/ Ka long bneng lpa ia ngi/. Kane ka dkhot ka kren ia ngi shaphang ka jinghikai jong u babu HK Sing ba kane ka pyrthei shong basa, kam dei kaba ngi shu wan kai hangne, kane ka jingim pyrthei ka dei ka jingpynkhreh ia ka mynsiem na ka bynta kata ka ri jong ka jingshai. Namar ba ka ri jong ki mynsiem ka dei ka ri jong ka jingieid bym jukut bad ka jingsuk ba janai, lada ngi lah ban im ka jingim bariewblei ka jingim khuid khlem bishni bad lada ngi lah ban iasyllok bad U Blei manla ka por; kaba kum kata ka jingim kala iohmad lypa ia ka bneng ne kata ka ri ki mynsiem nangne na ka jingim pyrthei hi.
Kumno te ngin im ngin leh ban ioh ia kata ka ri jong ki mynsiem? Shuh shuh ha ka jingrwai kaba 277 u babu HK Singh u ong ha ka dkhot kaba 2 “Kiba la aiti la mynsiem/ Ban shakri I’U Trai khlem put; / Kiba la pynlut la jingim, / Ban iarap briew khlem bynnud, / Jingkyrkhu katno ki ioh; / Hakhmat U Trai ka burom; / Balei, te ngin ia iam buhkhoh? / Haba ki la bha junom. /” Hangne u nongseng rangbah jong ngi ula kren shai ba ym donkam ban ia iam buhkhoh namar kiba la leit nangne kila bha junom. Shuh shuh u ong ba khnang ba ngin ioh ia kata ka burom hakhmat jong U Trai ka burom, kaba donkam ia ngi ban leh ka long ban shakri I ‘U Trai khlem pud, ban pynlut iala ka jingim ban iarap iala ki parabriew khlem bynnud. Shi kyntien kaei kaba u babu Kissor u kren shai hangne ka dei ia kata ka jingshakri, ne ki kam kiba bha kiba ngi dei ban leh khnang ban ngin iohmad ia kata ka ri jong ka mynsiem hangne ha sla pyrthei hi.
Kum u briew uba skhem ki thied ha kata ka rukom pyrkhat Khasi jong u; u babu HK Singh u buh ia kine ki juh ki jinghikai ki Kpa tymmen jong ngi shaphang ka nongrim jingim ban kamai ia ka hok, ha ki kyntien jong kane ka jingrwai ka jong u. Ka jinghikai jong u babu Kissor ha kane ka bynta ka long ba ba ngin ioh ia kata ka ri jong ka mynsiem, ngi dei ban kamai ia ka hok. Kane ka dei ka juh kaba la hikai da ki myndai kulong kumah jong ngi.
Ka jinghikai niam jong ngi ki Unitarian ha kaba ia dei bad ka jingim hadien ka jingiap ka dei kaba la pynshong nongrim ruh ha ka jinghikai jong u Jisu haba u hikai ia ki Synran ban duwai, u hikai ba ki dei ban duwai.. “ba ka wan ka hima jong U Blei, ha khyndew kumba ha bneng.” Ka jingim pyrthei jong ngi ka long ban ialeh ban thaw ia kata ka bneng ha kane ka pyrthei bad kata hi kala dei ka jingpynkhreh jong ngi iala ka jong ka mynsiem na ka bynta kata ka kyrdan kaba kham halor jong ka mynsiem bad kata ka dei ka ri jong ka mynsiem ne ka ri jong ka jingshai.
Ka bynta ba khatduh jong kane ka juh ka jingrwai “Katba dang im ha pyrthei, / Katno dei ngin iai shakri/ Ia U Trai Kynrad U Blei, / Ba ri ia mynsiem jong ngi. /” U Blei u dei u nongri jong ka mynsiem jong ngi, ka kamram jong ngi ki nongmane wei Blei ka long ban iaishakri ia Uta U Nongri jong ka mynsiem jong ngi la hangne ha kata ka ri jong ka met ne shalyndet sha kata ka Ri jong ka mynsiem. Ka jingkylli ia ngi ka dei hato ngi la long kiba la pynkhreh ia ka mynsiem ban leit rung sha kata ka ri jong ka mynsiem. Ka jinglong Unitarian kaba shisha ka dei ka jubab ia kane ka jingkylli.



24. Kumno Ka Jingiadei Ka Balang Bad Ka Kolshor Ka Jaitbynriew ?
Ka Balang Unitarian kam dei ka Niam Nongwei kaba la rah symbai na kiwei pat ki Ri. Ka dei ka Niam Trai-ri ym tang namar ba la seng ia ka du u khraw pyrkhat Khasi u Babu H.K. Singh Lyngdoh Nongbri, hynrei kaba kongsan ka long ba ia kane ka niam la pynshong nongrim ha ka rukom ngeit tynrai bad ka rukom pyrkhat Khasi baiar. Ka Niam Unitarian kam dei ka niam kaba la wan rah symbai na kiwei pat ki jaka, hynrei ka dei kaba la mih na u symbai tynrai ha ka dewsboh ba seisoh jong kine ki lum Khasi, Jainti bad Karbi Anglong. Ka Niam Unitarian ka bat skhem la ka jong ka tynrai naduh ka nongrim ngeit ba kongsan haduh ka rukom im, ka Kolshor ba kynsai jong ka jaitbynriew Khasi Pnar.

Ka jinglong kyrpang jong kawei pa kawei ka jaitbynriew ka long namar ba ka don ka rukom im ne ka kolshor kaba kyrpang, kine ymtang ba ki long kiba kyrpang hynrei khamtam eh ba ki dei kiba ia snoh bad ka jingim ba man la ka sngi la ka long haka jingim ba shimet jong u briew bad kumjuh ruh ka imlang sahlang. Ka jingngeit ka long ba ka kolshor jong kawei pa kawei ka jaitbynriew ka dei kaba la mih na kaba jylliew jong ka imlang sahlang bad khamtam kaba la saindur lyngba ka jingiaid lynti kaba jrong kata ka jaitbynriew. Kumjuh ruh ngim lah ban len ba ka kolshor bad ka jaitbynriew ka don ka jingiansnoh kaba khlain bad kaba jylliew kaba shitom ban pyniakhlad.

Ka Balang Unitarian ka kyntu ban burom, ban niewkor bad ban bud ryntih ia ki jinghikai ki kpa tymmen, kum ka khein kur khein jait, ka tip kur ka tip kha, kaba im tip briew tip Blei bad kaba iai ialeh ban kamai ia ka hok bad ka jingshisha ha ka jingim kaba man la ka sngi.

Wat ha kaba ia dei bad ka rukom ngeit Blei ruh ka Balang Unitarian ka ngeit ha U Blei uba ki kpa tymmen jong ngi, ki mane ba ka pyrthei ba iar ka ngeit, U Blei Uba long U Nongbuh Nongthaw, uba ngi ju khot ruh u Trai. Ha ngi ki Khasi Pnar ki artylli ki kyntien kiba ngi pyndonkam haba ngi khot kyrpad ia U Nongthaw da U Blei bad U Trai kynrad ki mut kumjuh.

Ka balang Unitarian namar ba ka dei ka niam ba iar ba dei kam don jingeh ne jingwit ban pdiang ia ki jinghikai jong ki riewtymmen kiba long ki bynta jong ka kolshor tynrai jong ka jaitbynriew. Ka Balang kaba iar ba dei; ka burom ia ki bynta ba bun jong ka kolshor ka jaitbynriew, hynrei ha ka juh ka por ka hikai ban jied ia kaba dei bad kaba shisha bad ban shlur ban kyntait ia kaba bym dei bad ka bym don nongrim.


25. Hato Ka Balang Unitarian Ka Don Jubab Lut Ia Ki Jingkylli Baroh ?
Ka jingiapher jong ka niam Unitarian na kiwei pat ki jingngeit ka long halor ka jingshisha ba kane ka niam kam kam ba ka don lut ki jubab ia baroh ki jingkylli kiba u ne ka briew ki lah ban don, kane ka Balang kam kam hi ruh ba ka don ka Kot Niam kaba don lut ha ka ki jubab ia ki jingkylli baroh kiba u ne ka briew ki don.

Hynrei kane ka Balang ka ngeit ha kawei ka jingshisha kumba la batai da u pahep Radhon Singh Berry ha ka jingthoh jong u Ka jingphla ka Niam Wei Blei, ba “La don tang artylli ki jingthoh bala thoh shai da U Blei hi. Kawei ka long ki jingthaw jong u baroh bad kawei pat ka long ka jingtip jong ki briew kaba la shap skhem da U Blei ha ka mynsiem bad ka dohnud jong ki.” Ka Balang Unitarian ka ngeit ba U Blei ula ai hi ha uwei pa kawei uba la wan long briew sha kane ka pyrthei ia kata ka jingtip kaba ula shap skhem bad jylliew ha man kawei pa kawei ka dohnud bad ka mynsiem briew. Ka shong ha u ne ka briew ba kin pyndonkam hok iala ka jingtip ba kyntang ban wad ia ka jubab jong ki jingkylli ba jylliew jong ka jingim. U Blei ula ai ha uwei pa uwei ka jabieng kaba proh, ka jingmut kaba iar kaba kylluid, ka mynsiem kaba skhem kaba shlur ka dohnud kaba sbun kaba sngewlem bad ka bor sngewthuh bor shemphang kaba shynrang ban jubab ia kano kano ka jingkylli jong ka jingim.

Namar kata ka Balang Unitarian ka burom ia ki kot niam baroh, ka burom ia ki jingthoh ba bakhuid baroh bad ka burom ia ki jingpynpaw jong U Blei lyngba shibun ki jingmihpaw hapdeng jong ngi bad kiban dang iai mih ha ki sngi ki por kiban sa wan. Ka Balang Uniatrian ka ngeit ba ia ka jingshisha ba khraw jong U Blei ym lah ban buh tang hapdeng jong ki kobar (cover) jong kawei ne bun tylli ki kot. Ki Unitarian ki ngeit ba ki jingshisha jong U Blei ki long kiba iar kat ka haw haw bymjukut bad kiba jylliew kat ka haw haw kaba khlem trai, kumta ha kiba bun ki khep ka jingmut kaba tbian bad ka dohnud kaba tlot jong ngi kam kot ka bor kat ka jingkhraw jong ka jingphylla jong U Blei.

Wat haba thoh ia kane ka kot ruh kam don satia ka jingmut ba kan jubab lut ia ki jingkylli baroh kiba ngi don na kaba bynta ka jingngeit Wei Blei, hynrei ka dei tang ka jingbtin lynti, ka jingialamjingmut ia kito kiba kwah ban sngewthuh bad shemphang shaphang kane ka Niam.

Ka Niam Unitarian ka dei ka jingiaid lynti sha kata ka jingshisha, ka dei sharak kaba lam lynti ia u ne ka nongngeit ban kin ioh ia ka jingshisha.

26. Kaei kata ka Balang Unitarian?
1. Ka dei ka niam bala pynshong nongrim ha ka jingmane ia uwei u Blei.
2. Kaba la pynieng rasong ha ka nongrim jong ka jinghikai u Jisu kumjuh ruh kaba skhem la ki thied ha ka kolshor jong ka jait bynriew.
3. Ka dei ka niam ba iar badei kaba pdiang ruh ia ki jingmut kiba thymmai kaba long ki jingshai jong ka jingshisha. Ka dei ka niam kaba pynshlur ia ka jingnangroi jong u khun bynriew. Ka dei ka niam jong ka jingnangiairoi.

27. Kiei ki Unitarian?
1. Ki dei ki nongwad ia kata ka kynja ba kyntang.
2. Ki dei ki briew kiba kylluid ka jingmut jingpyrkhat.
3. Ki dei ki briew kiba ialeh ban wanrah ia kaba bud bad kaba don burom. Kiba pyrshang ban wanrah ia ka bneng ha sla pyrthei lyngba ki kam barit ba ki leh.