Tuesday, October 27, 2009

Ka Jingkynmaw Ia Ka Sngi Khlad Noh U Babu Hajom Kissor Singh, Kaba 85

Ki jingkynthoh halor ka Jingim bad Jingtrei jong u Rev. Hajom Kissor Singh da ki riew shemphang: Ban sah jingkynmaw
1. Da u Dr. Sylvanus Lamare, Member Sahitya Akademi, New Delhi- (U Mawphor, 12th Naitung (July) 2006): -
Quote : - “ Ka 15th u Jylliew, kadei ka sngi ba ngi kynmaw burom ia ka sngi kha jong uwei na ki khlur jong ka Ri, u Babu Hajom Kissor Singh. La kha ia une u khraw pyrkhat ha ka snem 1865. U kpa jong u u dei u Bor Singh Malngiang uba trei kum u Police Sergeant ha Jowai.
“U para jong u pat u dei u Nissor Singh, u Nongthoh jong ka Dictionary ha ka ktien Khasi, kumjuh, ia ka English Khasi Dictionary la iathoh bad pynmih lang da baroh arngut shipara, U Hajom Kissor Singh bad u Nissor Singh.
“Sa kawei ba ngi la lap ha “U Khasi Mynta”, Jylliew,1,1899, la thoh kumne, “La phah sha ngi da u Hajom Kissor Singh kawei ka Kot Jingrwai ki Unitarian ha ka ktien khasi ba ngin kynthoh eiei ha “U Khasi Mynta”. La ngim da ong eiei ruh, ka long kaba la tip lypa ha ki briew baroh ba ka long kaba don ki jingrwai kiba kumno ne ki ban rwai iaroh iano. Hynrei kaba ngi iohi kaba kham donkam ban ong ha ka jingbha ka ktien Khasi jong kata Ka Kot Jingrwai.
“Ngi iohi ruh ba u Babu Hajom Kissor Singh, u don bynta ha ka ban seng ia ka skul ban ai jingnang jingstad ia ki briew ha Jowai.
“Bunsien ka jiadbynriew ki iohi ia u Babu Hajom Kissor Singhtang kum u Nongseng jong ka balang Unitarian, ki klet noh ia kiwei pat ki jingnoh synniang jong u.”
“La dei pat ban kynmaw pat ia une u khraw pyrkhat uba la khlad noh na kane ka pyrthei ha ka 13th u Naiwieng jong ka snem 1923.
“Ngi dei ban tih bad wad shaphang jong u namar u long uwei na ki khasi uba la buh shadien bun kiei kiei kiba ki longdien ki dei ban tip.”

2. I Kong Kurimai Lyngdoh ha ka shithi, dt. 1.10.1965 sha u Nongwad u khubor shisien shi bnai ka Balang Unitarian (Mane-Wei-Blei)- May, 2007: -
I thih kumne:
“Katkum ka jingkynmaw jong nga shaphang ka jingim bad ka jingseng u Babu Hajom Kissor Singh, ia ka Niam Unitarian ha ri- lum Khasi-Synteng bad Mikir Hills ka long kumne harum. Nga kwah ban iathuh ha phi baroh (ki parabangeit) ia kine ki jingshisha khnang ba kiba hadien habud kin tip, namar nga long ka briew kaba la don naduh ka por ba u dang wan nyngkong sha Jowai bad kaba iabud ryngkat bad u ha ka por ha ka ban pynsaphriang ia a Niam Unitarain hangne ha ri lum.”
U Babu Hajom Kissor Singh kum u nongtrei ophis sorkar
Quote: - “Ha kane ka por u Jope Solomon, u trei kum u Najir ha ka ophis u Sub-Divisional Officer, Jowai, ula shah transfer noh sha Shilling. U Sahep Bishar ha Jowai u la pynkiew noh ia u Babu Hajom Kissor Singh kum u Najir na ka kam Recorder, ba u long uba tbit bha ha ka thoh ka tar Phareng. Ynda la dep kumba katto katne por uta u sahep u la leit noh sha Jowai bad ha ka jaka jong u la wan poi da u sahep thymmai, U Rita Sahep. U Rita Sahep u ieit bha ia u u Babu Hajom Kissor Singh, namar u long u bym dih bym bam (dih kiad um). U trei I aka kam Najir tang kumba katto katne por, bad u la kiew sha ka kyrdan sekhon klak (Second clerk) ha kajuh hi ka ophis.
“U trei minot bha ia kane ka kam bad u la trei ruh la kham bun snem. Ha kawei ka por u la shim shuti kumba katto katne bnai. Ha kane ka por shuti u la pynlut ka por ha ka ban thoh bad ban pynshai ia ak Niam Unitarian.
“Haba u dang don ha ka shuti, ka Sorkar ka la khot noh ia u ba un leit noh kum u Dewan ia ka Hima Khyrim State, namar ba ka don ka jingiakajia kaba jur hapdeng u Syiem Khyrim bad ki briew jong u. Ynda ula ioh ia ka hukum, u la leit.
“Ynda u la seng ia ka Niam Unitarian, u ju shim klass (Bible Class) ia ngi h aiing skul ha ka por janmiet, ha ka sngi lah Robibar (Monday). U ju phah ia ngi ban batai ia ka jingmut jong kito ki kyntien kiba don ha ka Bible. Ynda ngi la dep batai la ki jong ki jingmut, u sa batai ma u pat ia ngi baroh lang khnang ba ngin sngewthuh sha ia ki jingmut jong kano kano ka Dkhot.”

3. Ka Jinglong rangbah bad ka jingtrei kam, (Ki Matti U Babu Hajom Kissor Singh) Da u Josing Kharbuli
Quote: -
“Ha ka 12.4.1886, ka Sorkar ka la pynkiew kyrdan ia u na ka kam Amin sha ka kam Nazir (u nongsiewtulop etc.,) ha kajuh ka Ophis, U Sub-Divisional Officer (civil) ha Jowai. Ha ka 24.11.1888, u Deputy Commissioner, U Mr. W.S.Clarke, u ong, u Babu Hajom Kissor Singh u long uba don ka jingkyrmen kum u nongtrei, u long uba la nang la stad, uba lah ban thoh bha ha ka ktien phareng bad uba tbit bha ha ka kam Nazir namar ba u tip ruh ban thew ban woh da ka kynja jingthew (compass). U la ju leh ia kane ka jait kam. U ju ai report kaba shai bha. Nga kwah ba ka lawei jong u kan long kab aphyrnai.”
“Hadien shisnem, kata ha ka 24.11.1889, u P.E. Handerson, I.C.S. (Captain) Officiating Cantonment Magistrate, Secunderabad, Deccan, bad u long u briew uba biang bha uba nga jied. U long u ba trei shitom haduh katta katta bad u ba bniah, u long ruh uba tbit ia ka kam thew khyndew.”
“Ha ka 1.8.1891, ka Sorkar ka la pynkiew kam biang ia u sha ka kyrdan Babu Rangbah (Head Babu) jong ka juh hi ka Ophis. Ha ka por ba u bat ia kane ka kam u Head Babu, u la shim shuti katto katne bnai. Hynrei tang ka shithi ruh ym pat kut, ka sorkar ka la pynmih hukum da ka shithi kaba No.156 dt. 15.9.1902, ba la khot noh ia u Babu Hajom Kissor Singh uba don hapoh ka shuti bad thung ia u kum u Dewan ka Hima Khyrim, da u Chief Commissioner jong ka Assam, ia kaba la pyntip sha u da u Sub-Divisional Officer, Jowai. Kane ka long na ka daw ba u Syiem jong ka Hima Khyrim, u Khlur Singh Syiem, u don ha ka met ka bym khlain bha bad um lah shuh ban pyniaid ia ka synshar khaddar. U la bat ia kane ka kam Nongsynshar haduh shi snem kynthih.”
“Ha ka snem 1905, hadien ba ka kut ka jinglong ia u kum u Superintendent ha Ophis (Ingkashari) U Shillong. U la neh ha kane ka kam haduh ba un da shongthait (retire) artad na ka kam Sorkar, kata ha ka 15.6.1920.”
Ka thoh ka tar bad ka pule dangle
Quote: -
“Ha ka por ba u dang trei hapoh ka Ophis jong u Sub-Divisional Officer (civil) Jowai kum u Head Babu, ha u bnai Nailar (August), 1893, u la plie kawei ka skul hapoh ka shnong Jowai. U la long dalade kum u Manager (Nongpyniaid) jong ka skul. (Ki Matti U Babu H.K.Singh pg.5-7)”

Ka Jingrwai U Babu Hajom Kissor Singh
Quote: -
“Kham niar napdeng ki Khasi-Pnar ha kito kip or ba kin poi sha ka kyrdan ba kham shalor ha ka kam shakri Sorkar, ka daw ka long ba ka jaitbynriew jong ngi ka dang sahdien ym tang ha ka liang ka pule ka puthi ha ka rukom pyrkhat pyrdain ruh. Kumta wat ynda u la don makna kiba la kham nang kham stad ruh, ka Sorkar Phareng (Dohlieh) kam ju kham ailad ia ki namar ka long ka jait bynriew kaba dang shah the mraw.
“U Babu Hajom Kissor Singh wat lada u don hapoh ka jingsynshar ki phareng, u ioh ka lad ban rung kam shakri Sorkar, la ka long ha ka kyrdan barit ruh. Naduh basdang jong ka jingtrei kam jong u, u ioh ka jingiaroh bad jingshaniah na kiba halor ba u long u briew uba shakri hok bad aiti met bad mynsiem ia la ka jong ka kam kaba la pynkhamti ha u. kane ka jingshakri hok ka la pynlong ia kiba halor (Sahep Rangbah) ban niewkor bad burom ia ka jingtrei jong u. kane ka paw na ki Certificate ba ki la ai ia u na ka por sha ka por. Ha ka jingiadei bad ka kam shakri Sorkar ki sahep (Dohlieh) Nongpyniaid ia ka kam, na ka por sha ka por ki la pynkiew kyrdan ia u haduh ba un da long u Babu Rangbah (Superintendent) ha ka Ophis Sorkar.
“Shuh shuh, ka paw ruh ba ym tang ki Sahep Dohlieh kiba niew burom ia u, hynrei na ki para – ri jong u ruh kumjuh.
“Ia kane ka jingshisha lah ban shem na ki jingthoh jong ki Riew-rangbah kiba na la ka ri.
U Rangbah Jeebon Roy, uwei na ki Rangbah Khasi badon burom jong ka Sor Shilling uba la long u nongpyniaid (Chairman) ia ka jingialang pdiang burom ia u Babu Hajom Kissor Singh kaba la long ha ka 3 tarik, u Risaw (October) 1890, ba la khot kyrpang da ki Rangbah KLhasi ha Mawkhar, u ong kumne:
“Ia kane ka jingialang la pynlong khnang na ka bynta ban pdiang burom ia u Babu Hajom Kissor Singh. Shisha, um pat da long u briew uba la rangbah bha, um long uba riewspah lane uba la don ka kyrdan jingstad kaba biang, hynrei u long pynban u briew uba la trei bad u dang trei hi ruh na ka bynta ka jingbha jong ka ri. Nga sngewsarong ba u don kum une u briew ha ka ri jong ngi. Kum u khlieh ha ka kam Sorkar, ka pyni ba u long uba khlain bor bad uba shemphang shibun. Kum u Rangbah Nongialam Niam Unitarian u long u ba trei bha bad minot shibun.”
“Ia kane ka jingkhraw u Babu Hajom Kissor Singh, ngi iohi ruh na ki jingkynthoh jong ki Sahep Rangbah (Dohlieh) ha ka synshar khaddar……. ki ai ka jingiaroh ia ka jingshemphang jong u ha ka kam ba u trei ……… u la long ruh uba don akor bad u nang bha burom ia kiba halor jong u. kane ka paw eh ha ka por ba u Chief Commissioner ka Assam Valley u wan jngoh ia ka District Khasi bad Jaintia Hills ha ka 26th November 1893.”

“Ka Jinglong Unitarian – Ka jingphla jong U Babu Hajom Kissor Singh Dated 16th January, 1887
1) Nga long Unitarian ban mane bad ban ieit ia U Blei Uba shisha Uba long tang Uwei hi bad ban leh ia ka mon jong U-kaba long ban ieit ia ki para bynriew.
2) Nga long Unitarian ban bud ia ka jingim U Jisu ban thung ia u kum u Nongialam ka jingim riewblei bad ban burom bad bud ruh ia ka jingim kiwei kiwei ki briew kiba riewblei.
3) Ban im ha ka jingiasyllok bad u Trai Kynrad U Nongthaw jong nga-ban iohi ia u da ka jingngeit ha kiei kiei baroh ba u dap.
Hajom Kissor Singh
Khyndiat, ki jingkynthoh na ki Unitarian shabar Ri:
1). Margaret Barr, a British Unitarian who served the Khasi Unitarian Community after Singh’s time, wrote of his religious outlook “He (Hajom Kissor Singh) felt and declared that the message of election, damnation and salvation by joining to a certain church and profession of a certain creed was not incompatible with the teaching of Jesus as he read for himself in the Gospels….. He tried to persuade his fellow Christians that the essence of Christiannity was to be found in Christ’s way of life and scale of values and not in any scheme of salvation by blood or faith ………. Whether Pauline or Calvinistic.”
2) Dr. Rev. Spencer Lavan wrote, “Rev. Charles H.A. Dall, an American Unitarian Minister in Calcutta sent a Volume of the writings of Dr. William Ellery Channing, D.D. Hajom Kissor Singh suddenly understood that many other, called Unitarian, shared his faith. Therafter he called his faith “Ka Niam Unitarian’-
The Unitarian Religion.”
Dr. Rev. Spencer Lavan recommended the following Books and Articles for further informations to Babu Hajom Kissor Singh:
i) Bruce Finlow, Kharang (1955),
ii) Mary Lawrance, “Khublei.”
The story of The Khasi Hills Liberal Churches (1964),
iii) Unitarians and India (1977) By Spencer Lavan.
iv) Growth and Development of Unitarianism in the Khasi Hills and Jaintia Hills (1989)
By Renewlet Nongbri
v) Harper;s Ferry Ministrial Study Group (November 1999)
Rev. Leon Harper writes:
Quote: -
“Singh throughout his life was a very thoughtful, reflective, curious man. He became a student of the Bible and relished the opportunity to explore religious through the philosophies…..
“Singh, at the age of 19 began to realize that the teaching he found in the Bible or the Good News spread by Jesus and his close disciples was not in tune with what the missionaries taught.
“Further, he felt that the message of election, damnation and salvation was incompatible with the teaching of Jesus he found in the Gospels.”
“Singh read the Sermons by William Ellery Channing and was especially impressed with Channing’s “Unitarian Christianity Most Favorable to Piety” and quickly recognized his affinity with the Unitarian faith and principles.
(La lum da U Hamlet Rani (Khun Ksiew I Parad Hajom Kissor Singh).

No comments:

Post a Comment