Ka Balang Unitarian Kaba Skhem La Ki Thied bad Pyiar La Ki Tnat

Rev. H.H.Mohrmen

Ka balang Unitarian ka long kawei na ki Niam Mane Wei Blei (Mono-theistic Religion) ha ka Pyrthei, hynrei ka jingpher jong kane ka balang ka long ba ia kane ka Balang la pynshong nongrim ha ka rukom pyrkhat Khasi tynrai. Ha kine ki lum Khasi Jaintia, la seng ia kane ka Balang da u Hajom Kissor Singh Lyngdoh Nongbri, uba la kha ha ka Niam Khasi pynkylla Kristan bad nangta shim pat ia ka lynti ban wad ia ka jingshisha. U dei uwei na ki khyndiat eh ki Khasi kiba la nang la stad ha kata ka por bad u dei ruh u khraw pyrkhat ka Pyrthei Khasi. Lah ban ong ba ka Niam Unitarian ka dei ka Niam kaba mih na ka jingpyrkhat ban nangpynbha bad nangpynjanai (Reform) ia ka rukom pyrkhat niam ba tynrai u Khasi. Kane ka balang ka pynskhem ia ka rukom ngeit Blei ba tynrai u Khasi, ka jingngeit ia u Blei uba long u Nongbuh Nongthaw jong kiei kiei baroh. Ka pynskhem ruh ia kawei pat ka rukom ngeit Khasi tynrai, ba u Blei um long satia uba don dur, hynrei u kynja mynsiem uba dap hapoh ha bar, ha kylleng bad ha kiei kiei baroh. Nalor kata ngi ngeit ba u Blei u long ym tang kum u kpa hynrei ka kmie ba shisha jong u khun bynriew baroh shi myndar ka Pyrthei,kane ka pynlong ia baroh ki khunbynriew kiba long shipara. Shi kyntien U Blei u long uba shityllup (Universal God) jong ki khun bynriew bad ki jingthaw baroh ha ka Pyrthei.
Nalor kaba hikai ia jingmane ia uwei u Blei Nongbuh Nongthaw. Ka balang Unitarian ka ieng skhem ruh halor kiwei pat ki rukom pyrkhat Khasi-Pnar ne nongrim tynrai jingim jong kane ka jait bynriew. Ki don lai tylli ki nongrim pyrkhat kiba kongsan ha ka rukom pyrkhat niam Khasi kita ki dei “Ban kamai ia ka hok,” “Ban long Tip-briew tip-blei,” bad ban “Tip kur tip kha.” Kumba la ong ba ia ka Niam mane-wei Blei ka dei kaba la pynshong nongrim ha ka rukom pyrkhat Khasi tynrai, ha kaba ia dei bad kawei pat ka nongrim pyrkhat tynrai “Ban Kamai ia ka hok,” ka Balang Unitarian ka pynwan dur ia kane ka bynta ha ka Nongrim Jingngeit jong ka kaba ka hikai ba ka “Jingpyn-im ka long ym tang da ka jingngeit hynrei da ki kam.” Ka hikai ba dei da kaba im trei bad kamai ia ka hok ba u briew un ioh ia ka jingiohlait.
Ha kaba ia dei bad kawei pat ka rukom pyrkhat Tynrai kaba ong “Tip-briew tip-blei, ia ka kyntien tip-briew la ju batai bakla ba ka mut “To know man know God,” hynrei ka jingmut ba shisha jong kane ka ktien ‘tip-briew’ ka dei: ban long kiba don akor don burom, kiba im bha im miat, kiba im tip-briew. Ka balang
Unitarian ka ieng skhem ruh halor kiwei pat ki rukom pyrkhat Khasi-Pnar ne nongrim tynrai jingim jong kane ka jaitbynriew. Ka balang Unitarian ka hikai ia ka jingnangroi jong u khunbynriew ha ka jingshisha, ka hok, ka jingbha bad ka jinglong ba don burom. Ha ka jingshisha ka niam Unitarian ka dei ka lynti jong ka Jingpyrshang Ban Iai-pynjanai iala ka jong ka jingim marwei marwei man la ka sngi. Dei tang lada ngi lah ban long kiba janai ba ngin lah ban sngewthuh bad tip khambha shaphang u Blei ne kano kano kaba kynja-blei.
Ka Balang Unitarian ka hikai ym tang ban pynneh pynsah ia ka rukom pyrkhat niam ba tynrai jong u Khasi, hynrei ha kajuh ka por ka hikai ruh ia ka jingpynneh pynsah iala ka jong ka dustur ka riti jong ngi kum ki khun Khasi-Pnar. Kam ju hikai ne pynshlur ia ka jingpyrshang ban pynkylla ia ka rukom ai kur ne shim jait na ka Kmie kaba long ka tynrai ba kyntang bad ba kyrpang ha kaba ia kane ka Jaitbynriew la pynshong nongrim. Ka hikai ban niewkor bad pynskhem ia ka dustur ki Riti ba tynrai kiba long ki dak ba paw shabar ba pynpaw ia ka jingkyrpang jong kane ka Jaitbynriew na kiwei pat. Ngi ngeit skhem ba ka rukom khein kur khein kha jong ngi, ym tang ba ka long kaba kyrpang hynrei ka don ruh ban hikai ia kita kiei kiei kiba kordor jong ka jinglong-ïing long-sem (Family values) ia kiwei pat ki jait bynriew.
Ka Balang Unitarian ka hikai bad pdiang ba ka jingnangroi bad ka jingkylla ki dei ki bynta bym lah kiar jong ka jingim ha kane ka Pyrthei. Hynrei ha ka jingialeh jong ngi ban iabeh bad ki jingkylla jong ka por, ngi dei ban jngi lang ha kata ka jing-at phyllung jong ka jingkylla, hynrei ngi dei ruh ban skhem pat hala ka jong ka tynrai. Namar kata nalor kaba ka iai bat ia kine ki nongrim ba tynrai jong ka Jaitbynriew, ka pdiang ruh ia ki jingkylla kiba iai-jia bad iai wan ha ka jingim briew bad kumjuh ruh ha ka Pyrthei.
Ka Balang Untarian ka dei tang ma ka kaba nud ban ong ba ki Niam baroh ki dei ki lynti sha ka juh ka thong, ka hikai ban burom bad pdiang ia ki jingshisha kiba wan na kiwei pat ki jingngeit ruh. Ngi ngeit ba ngin ym lah ban long kiba roi bad kiba kham shai lada ngi khang khop ia ki khalki jingshai jong ka dohnud jong ngi. Ngi ngeit ba ka lynti jingim kam dei kaba suk kumta ngi donkam ban shim jingmut bad tbeh pynshai iala ka lynti iaid ba dum na jingshai kiba ngi lah ban ioh na kylleng. Namar kata ngi burom bad niewkor ia baroh ki Protphet bad ki Nonghikai Niam jong ka Pyrthei. Ngi ngeit ba kine baroh ki dei ki Nongtbeh pynshai ban ai jingshai ia u khun bynriew ban iohi bad shai hala ka jong ka jingiaid lynti. Dei halor kane ka nongrim jingsngewthuh ruh ba ngi ki Unitarian, ngim don ki Kitab Niam, namar ngi ngeit ba baroh ki Kitab Niam jong ki Niam ba pher ba pher ka Pyrthei ki dei ki Kitab kiba khuid kiba hikai ia ka jinglong hok bad ki Jingpynpaw jong u Blei ha ki por kiba mynshuwa. Hynrei ngi ngeit pat ruh ba ki Jingpynpaw (Revelation) kim pat kut bad ba u Blei uba im un dang iai Pynmih ia kita ki Jingpynpaw mynta bad ha kiwei pat ki por ruh.
Ka Niam ka hikai ruh ia ka Jinglaitluid ha ka jingngeit, ba ka jingngeit niam ka dei kaba kynja-mynsiem bad ka kam shimet jong u briew. Uwei pa uwei u briew u don la ka jong ka hok ban mane ha kano kano ka niam kaba u sngew dei bad ha kajuh ka por, u dei ban sngewthuh ba u don ka jingkitkhlieh ba um don hok ban pynthud ia ka jingngeit niam jong kiwei pat.
Ia ki sakhi kiba pynskhem ia ka jingshisha ba ka jingpyrshang jong u Babu H.K. Singh ka long ban pynbha ia ki tynrai jingngeit Khasi-Pnar jong ngi lah ban shim nuksa na ki jingrwai kiba ula thaw na ka bynta ka Balang kaba ula Seng. Ka Jingrwai kaba 16 ha ka dkhot kaba ar u ong “... Myndang lung ka pyrthei/ Ki knia du briew du mrad/ Toi dei jingmane-Blei/ da mynsiem ban kyrpad/ Jingduwai aiti lut sh’u Blei/Ka long ka jingknia kaba dei. Ha kiba bun ki jingrwai kiba ula thaw u H.K. Singh ula khot ban ieihnoh ia kata ka jingngeit bieit b akhum ka jingngeit ia u ksuid u khrei bad ia ki lei ’lum ’lei wah bad ki blei kiba ha rukom bad ban mane tang ia u Blei uba marwei.
Ka Niam Unitarian namar kata ka dei Niam Mane Wei Blei Kaba ialeh ban bat bad ïengskhem ha ki thied ba khlain jong ki nongrim tynrai jong ka rukom pyrkhat Khasi bad kaba ha ka juh ka por ka ia tuid lang ne ia per lang ha ki jingkylla jong ka jingim Pyrthei. Ka dei ka Niam jong ka Jingnangroi jong ka ingiaid lynti jong ka jingim briew kaba pdiang ia kiba bha kiba wan na ki liang baroh. Ka long kum u dieng bah uba skhem ki thied bad uba pyiar la ki tnat ban pdiang ia ki jingai ai ba phylla jong ka Pyrthei. Ka Balang Unitarian kam dei kaba kut hynrei ka dei kaba nangiaid shakhmat kaba nangroi bad kaba nangiaityllun lang bad ka por, ka bym klet satia iala ka jong ka tynrai hynrei batskhem ia ki ha ki por baroh.