Ki Jingpule Haba Sdang Bad Pynwai Jingiaseng

1.
Wan Sha Ka Jingsuk

Wan sha kane ka jaka ka jingsuk bad ai ba ka jingjar jar
jong ka; kan spain ia ka dohnud jong phi.
Wan sha kane ka jaka ka jingkynmaw
Bad ai ba ki jingiathuh khana jong ka kin pynsyaid ia ki
mynsiem jong phi:
Wan sha kane ka jaka ka jingiathuh lypa bad ka bor
bad ai ba ka jingiohi jngai jong ka, kan pynkylla ia ka dohnud jong phi.

- W.F.Shulz
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

2.
Ki Kyntien Waiphang Ha Ki Jingiaseng Kynmaw

Wan sha kane ka jinglehkmen ia ka jingim,
Ka jingim kaba dap da shibun kiei kiei kiba dei ban pyrto iaroh;
Ka jingim kaba long ka nongmuna bad bym shu long suda.
Wan sha kane ka jingkynmawieit,
Ka jingsngewnguh ia kaei kaba kane ka jingim kala ai;
Kiba rit ne bakhraw, kiba rieh ne kiba paw.
Wan sha kane ka jingkynmaw burom,
Jong kito kiba kane ka jingim ka ka don shibun ban ai;
Kiba kane ka jingim ka long kum ka sharak kaba shai.
Wan sha kane ka jingialumlang baroh,
Ka por jong ka jinglehkmen, ka jingkynmawieit bad jingkynmaw burom;
Ban ioh jingmut bad nang iohbor ban nangiaibteng iala ka jingiaid lynti jong ka jingim.

- H.H.Mohrmen
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
3.
Ka Jingialumlang Kaba Khuid
Ko rukom ba itynnad bad bakhuid
Kaba lumlang ia ngi baroh,
Hakhmat jong uta uba hakhliehtam :
Ban phai sha ki nongrim jingim jong ngi,
Ban kynmaw ia kito kiba ieid jong ngi ki bym don hangne,
Ban ainguh/iaroh, ban phla la ki pop, Ban tyrwa ia ka jingmapei,
Ban ioh jingshai, bad ban iohbor.

Lyngba jong kane ka por ba jar jar, im
Ka jingmanelang jong ki rta-bah,
Ka sur kyntang jong ka khanatang.
Lai ki nongsha khot sngewbha bym la iohi ki ia don lang, Ka jingngeit, ka jingkyrmen bad ka jingieid:
Ai ba ki dohnud jong ngi baroh kin pynkhreh jaka ia ki.
- Robert Frecnh Leavens
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

4.
Ka Jingpynkyntang Ia Ka Por
Ngi pynkyntang ia kane ka por kaba ngi ialumlang da kaba ngi tbeh pynshai ia kane ka sharak jong ka jingioh pateng jong ngi.

-Albert Thelander
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

5.
Ka Jingim Ka Dei Ka Jingaisngewbha
Ka jingim ka dei ka jingaisngewbha kaba ngi dap da ka jingsngewnguh, Ngi ialum lang kum ka kynhun ban lehkmen ia ka burom bad ka jingphylla jong kane ka jingaisngewbha kaba khraw.
- Majorie Montgomery
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

6.
KI KYNTIENG HABA WAI JINGIASENG

Lada hangne phi shem jinglaitluid,
Shim rah iaka bad phi sha ka pyrthei.
Lada phi la ioh jinghun,
Khie ia sam lem ia ka bad kiwei.
Lada phi la phohsniew jingphohsniew
Iarap iwei ia iwei pat
Ba kin wan urlong shisha.
Lada phi la ioh jingieit
Iasam lem ia kiwei
Ha ka pyrthei ba la mong la jot.

Lauralyn Bellamy
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

7.
Ki Kyntieng Haba Wai Jingiaseng

Ai ba ka jingiaishah kaba pynlong ia ka jingim kaba lah ban shah,
Ka jingkmen kaba pynjem ia ka jingpang,
Ka jingiaburom kaba pynlong ia ka jingim kaba khuid bad
ka jingieit kaba long u Blei, kan long lem bad ngi mynta bad junom junom.

H.H.Mohrmen
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

8.
Longshlur...

Long shlur paralok,
Ka lynti barabor kan long kaba eh bad bym shai,
Bad ki jingma ki bun.
Longshlur namar sha lyndet kaba jylliew shatei;
Ka don kawei pat ka jingshisha.
Phin ym long marwei.
Wayne. B. Annason
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

9.
Kyntien Pynwai Jingiaseng

A Blei haba wai kane ka jingiaseng; pynlait ia ngi da ka jingsuk bad jingkmen,
Bad ai ba jingiaidon ryngkat ba khlem kut jong phi kan longlem bad ngi khlempud Amen.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

10.
Khie Leit
Khie leit da ka jingsuk,
Khie leit da ka jingsngewbha,
Khie leit phi ki khun ka jingshai;
Khie pyndon burom phi ia U Trai
Dala ka jingim ba bha.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Ki Jingpule Ba Iadei bad ki Serbis Iap

1.
Ka Jingsngewbha Bad ka Jingsngewsih

Nangta ka Almitra ka ong, iathuh ia ngi shaphang ka jingsngewbha bad jingsngewsih.
Bad ula jubab;
Ka jingkmen jong phi ka long ka jingsngewsih jong phi ka bym pat paw,
Bad na ka juh ka Pung kaba ka jingkmen jong phi ka mih, teng teng da dap ruh da ki ummat jong phi.
Bad kumno pat ka long?
Katba na pong jylliew ka jingsngewsih ia ka jinglong briew jong phi bad kumta ruh phin dang lah ban pdiang ia ka jingsngewbha.
Hato ym dei kato ka khuri ba dap waiñ jong phi, ka dei kajuh ka khuri ba la thang ha shlem ding da u nongshna khuri?
Hato kato ka sharati ba pynhun mynsiem ia phi, kam dei ka dieng kaba tah khlong thliew da ka Tari?
Haba phi leh kmen; phai bad peit thuh jylliew bha hapoh la ka dohnud ba phin shem ba ka dei kato kaba pynsngewsih ia phi ia kaba ai jingkmen pat ia phi.
Haba phi sngewsih, phai sha la ka dohnud bad phin sa iohi ba ha ka jingshisha phi iam ia kaba la ju long ka jingkmen jong phi.
Don napdeng jong phi kiba ong. “Ka jingsngewbha ka kham khraw ban ia ka jingsngewsih”, bad kiwei pat ki ong em “em, ka jingsngewsih ka kham khraw”.
Hynrei ngan ong ha phi, ki long ki bym lahpyniakhlad
Baroh ar ki wan lang bad haba kawei ka shong ha ka lieng jong phi, kynmaw ba kata kawei pat ka dang thiah ha ka jingthiah jong phi
Da shisha ia phi la teh kum ka tarajur hapdeng ka jingsngewsih bad jingsngewbja.
Dei tang haba phi thylli ba phi ieng beit thik bad long mar ryngkat
Bad haba u Nongbat – mawkordor u shim ia phi ban thew ia ka ksiar bad ka rupa jong u, dei hangta kein ba ka jingkmen bad jingsngewsih jong phi ka hiar bad ka kiew.

Khalil Gibran
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

2.
Jingiap Pha Wat Nym Sarong

Jingiap Pha Wat Nym Sarong
Wat la ki khot ia pha kaba triem
hynrei pham long shisha kumta.
Kito kiba pha mut ba pha iuh roit; ki khlem iap.
Jingiap kaba pli wat mynta ruh pham lah pyniap satia ia nga.
Na jingshongthait bad jingthiah; kiba long tang ki syrngiew jong pha,
(Katno) jingsngewbha nga ioh (?) na pha lei kham bun kan tuid
Bad shen ki briew ba bha bad pha kin leit
La met kin pynshongthait bad la ka mynsiem ban aiti
Hala ka kam pha long mraw ha ka nusib, ka jingjia ryngkhat bad ki syiem balamwir.
Bad kumjuh ruh ha ka bih, ka thma bad ki jingpang pha shong
Lada ki jingdih buaid bad jingshoh jadu ki lah ban pyniohthiah jai ia nga
Kham bha lei jingtied jong pha, balei ngan tieng namar kata?
Shisien thiah shipor, bad ngin khie pat shi junom,
Bad ka jingiap kan ym don shuh. Jingiap phan sa iap.

John Donne
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

3.
Ha Ka Sngi Ba Ka Jingiap Kan Wan

Ha ka sngi kaba ka jingiap kan wan tied ha ka jingkhang jong phi
Kaei kaba phim tyrwa haka?
Oh! ngan buh hakhmat u nongwan kai jong nga, u khiew ba dap mam ka jingim jong nga.
Ngan ym shah ba un leit phai thylli.
Baroh ki jinglum bathiang ha baroh ki sngi pynrem bad meit lyiur jong nga, baroh ki jingioh myntoi bad kiba tam na kaba ioh ot ha ka jingim ba minot jong nga.
Ngan buh ha khmat jong u; haba la kut ki sngi jong nga,
Haba ka jingiap kan wan tied ha ka jingkhang jong nga.

Rabindranath Tagore
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

4.
Ka Dor Ka Jingiap
Ka jingiap kam dei ka dor kaba rem palat kaba ngin hap siew
Na ka bynta ka jingim. Ki lum kim ju iap, lymne ki duriaw, ki mawsiang ne ka suinbneng bym ju kut.
Lyngba ki spahsnem bym lah niew, ki iaineh, khlem iap. Hynrei kim ju im pat!
Lada ioh ban jied, ngam artatien.
ban jied ia ka jingim ban sa kut. Kam pher la ka nusib ka dawa kumno kumno rur na ka bynta ka jingim ngan ai,
Namar, ban nym lah iohiia ki madan ba sboh ne ban ym iohsngewia ka jingbeh ka lyer ne ia ka sngi ba syiad halor u shyiap harud ka duriaw ba bang mluh, lymne ban ym ioh ktahia ki kti jong kito kiba nga ieit-khlem kine,baroh ki jingmyntoi na ka bymjukut kan ym shongdor wat tang shi sngi ruh ka jingim bad ka jingieid; long katba long ruh.
Dorothy N. Monroe
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

5.
Ai Ba Ngan Iap Da Ka Jingkmen

Ngi baroh ngi nangiap artad; ka jingim jong ngi ka iai tyllun sha ka jingkut.
Ngi donkam ban ioh ka jinghikai ban im ryngkat bad ka jingiap.
bad ban sngewthuh ba ka jingiap kam dei ka jingjia kaba sniew tam na baroh.
Ngi dei ban tieng ym ia ka jingiap, hynrei ia ka jingim – ka jingim kaba thylli,
Ka jingim kaba khlem ka jingieit,
Ka jingim ka byn shym la tei ha kita ki jingai ba kordor kiba la ai ha ngi baroh iwei pa iwei,
Ka jingim kaba kum kaba iap hi,
Ka jingim kaba ngim ju ioh por ban mad bad ban iaroh,
Ka jingim kaba ngim ju ioh por ban sangeh shipor bad ban ring mynsiem khia.
Kaei kaba ngi dei ban tieng ka dei ym ia ka jingiap, hynrei ka jingpynsyrwa ia ka jingim kaba phyla kaba la ai ha ngi.
Namar kata ai ba ngan iap da ka jingkmen, da kaba pdiang ia ki por bad ki khyllipmat ka jingim baroh. Ai ba ngan iap da kaba ioh bat ia ki kti jong kito kiba nga ieit baroh, bad ban kynmaw ba nga la pyrshang ban ieit bad nga ioh diang kylla ia ka jingieit. Ai ba ngan iap da kaba kynmaw ba ka jingim ka long kaba bha, bad ba nga la pyrshang katba shong ha ka bor. Hynrei mynta, shu pynkynmaw ia nga ba nga nang – iap artad khnang ba ngan lah ban im, ban lum bad ban ieid da la ka dohnud baroh.

-Mark Morrison – Reed
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

6. Sha Phang Ka Jingiap

Nangta ka Almitra ka ong:
Ngin kylli mynta shaphang ka jingiap
Bad u ong:
Phin sa tip shaphang ka jingphylla ka jingiap
Hynrei kumno phin shem ia ka lymda phi wad ia ka ha ka dohnud jong ka jingim jong phi?
Ka Dkhoh haba ki khmat ki shai tang mynmiet, bad matlah mynsngi.
Kan ym lah ban shemphang ia ka jingphylla jong ka jingshisha.
Lada phi kwah da shisha ban iohi ia ka mynsiem ka jingiap, Plie rynghang ia ka dohnud jong phi ha ka met jong ka jingim.
Namar kumba ka jingim bad ka jingiap ki long kawei, kumba ka wah bad ka duriaw ruh ki long kawei.
Ha ka jingjylliew ka jingkyrmen bad jingthrang jong phi ka don ka jingtip ba jar jar jong ia kaba sha lynded. Bad kumba u symbai ba phohsniew hapoh ka ior.
Ka dohnud jong phi ka thrang ia ka pyrem.
Shaniah ha ka jingphohsniew,
Namar ha ka la buhrieh ia ka khydop sha bymjukut.
Ka jingtieng jong phi ia ka jingiap;
Ka long kum ka jingkhohñioh u nongap langbrot,
Haba u ieng ha khmat u Syiem
Uba pyiar la ki kti ban pynkup burom ia u
Hato u nongap langbrot um kmen hapoh la ka jingkhohnioh, ba un sa deng ia ka shap jong u syiem?
Hynrei wat la katta ruh um sngewthuh ia la ka jingkhohnioh.
Namar ka mut aiu ban iap hynrei ban ieng lyngkhuid ha ka lyer bad ban um ha ka sngi?
Bad ka mut aiu ban sangeh ring mynsiem hynrei ban pynhiar mynsiem na ka jingthiah jingkiew ba khlem thait jong ka, khnang ba kan kiew ban pyiar bad wad ia ka jingbymjukut jong u Blei.

Khalil Gibran
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

7.
Jingiap U Shakri Jong Pha Ha Khyrdop Jong Nga

Jingiap u Shakri jong pha ha ka Khyrdop jong nga
Ban wanrah ia ka jingkhot jong pha ia nga sha la iing
U la kam ia ki duriaw bym lah batai
Ban wan rah ia ka jingkhot jong pha, ia nga sha la iing

Ka miet ka dum bad ha la dohnud nga tieng.
Wat la katta ruh ngam shim la ka sharak, plie ia ka khyrdop.
Bad dem ngon ha u da ka jingpdiang sngewbha.
Udei u nong kit ‘tien Syiem jong pha, uba ieng ha ka jingkhang jong nga.

Ngan kdup ia la ki kti bad la ki ummat ba jaw nang ainguh ia u.
Ngan ainguh da kaba buh ki kti ha ki kjat jong u; ka spah bala kynshew ka dohnud jong nga
Un leit phai biang bad ka khubor ba u la dep sam,
Un iehnoh shadein ka syrngiew ba dum ha ka step ba phyrnai jong nga.
Bad ha ka iing ba kynjah jong nga;
Tang kaba nga la iehnoh kan sah, kum ka jinjgainguh jong nhga ia pha.

R. Tagore
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
8.

Ki Jingpule Ba Iadei Bad Ka Jingduwai

1.
Ai Ba Ngan Duwai

Ai ba ngan duwai ym ban iohrieh na ka jingma,
Hynrei ban ialeh pyrshah ia ka khlemriej
Ai ba ngan ym pan ba ka jingpang jong nga kan jem,
Hynrei ba ngan ioh ka dohnud ban jop ia ka.
Ai ba ngan ym khmih lynti ia ka jingiarap ha madan thma,
Hynrei ba ngan ieng ialeh hala ka jong ka bor.
Ai ba ngan ym khmih lynti ha ka jingtieng ba ngan iohlait,
hynrei ba ngan don ka jingkyrmen bad jingiaishah ban ioh ia la ka jinglaitluid,
Ai a Blei ba ngan ym bakla ban sngewthuh ia ka jingdon ryngkat jong phi tang ha ka jingjop jong nga,
Hynrei ba ngan kynmaw ba ki kti jong phi ki kdup ia nga,
Wat ha ka jingshahjop jong nga ruh.

Rabindra Nath Tagore
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

2.
Ka Jingduwai Jong Nga

Ka jingduwai jong nga ka long
Sngew ia ka jingduwai jong nga A Blei, ia ki jingkyrmen ba bha bad jingangnud ba jylliew jong nga:
Ban pynsgewsih tang khyndiat eh ki briew katba nga lah;
Ban lah ban ialeh kiar na ka jingiabit jong ka jingtieng, ka jingbishni, ka jingsngewkthang bad jingisih.
Ban lah ban pdiang ia ki jingsngewsih, ki jingshahrem bad jinngshajop;
Ban ieid dala ka jingim jong nga baroh:
da ki khmat jong nga
da ki kti jong nga
da ka dohnud jong nga
Ban ieid ha kano kano ka rukom kaba nga lah;
Ban pdiang ba baroh ki jingthmu ki dei kiba leh noh ei; bad
ba ym ju don nongjop hapoh ka bneng;
Ban im-hun hapoh ka haw haw kaba ha kaba shisha eh ka shu pher khyndiat na ngi;
Ban sngewthuh teng teng ia kaba sha lyndet jong nga
Ban yn ym phai da la ka lyngkdong sha ka sng;
Ban long uba laitluid ban lehkmen bad kawei pat ka jingim;
Ban don ka jingngeit kaba skhem, ban diang ia kata ka jingaiei
Ba ngan lah ban rwai jam,
Lehkmen
Bad kubur bad ka jingim wat la ka nangpyntroin artad ia nga…
A Blei to isynei ia ngi, bad iarap ia ngi ba ngin lah ban lehsynei ialade.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

3.
Ka Jingduwai

A Blei ai ba hala ka sngi ha ka jingim baroh shirta,
Ngan pyrshang ban im bha katba lah,
Ban ialeh ban ym pynmong iano iano ruh katba lah.
Ban pyrshang ban pysngewbha, ban ia kaba yn pysngewsih iala ki parabriew.
Ban pynkmen katba lah kham bun ban ia kaba yn pynmong.
Ba ngan ialeh hala ka sngi ban iaid ha la lynti kaba dei,
Ka lynti jong ka jingieid bad jingmap ei.
A Blei ha ka jingpyrshang jong nga,
Ha ka jingim ba tlot jong nga,
Nga hap sha ka diang ka mon,
Hynrei hikai ia nga ba ngan iai khie bad ieng haba nga kyllon,
Bad aibor ia nga ba ngan lah ban pynbeit iala ka jong ka jingim.
Hikai ia nga ba ngan long uba dap da ka jingsngewnguh
Bad ai ba ka jingim jong nga kan long kaba dap da ka jingainguh.
Amen
H.H.Mohrmen
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
4.
Ka Jingim Kaba Sohkyrdoh

Ka long kaba jem ban duwai haba ka sngi ka shai
Bad ngi sngewnguh na ka bynta kawei pat ka sngi kaba khraw jong ka jingim.
Ka long kaba eh pat ban duwai haba ka lyer, u slap bad u lar-en
Ki ther ban pynthud bad pynpulom ia ki jinngthmu jong ngi baroh.

Ka long kaba jem ban long hok hala ka jingim
Haba kiei kiei baroh ki bha ki miat ha ka jingim jong ngi.
Bad ka jingim jong ngi ka dei ka jingiaid lynti
Na ka jinghun sha ka jingitynnad bad kumta biang.

Ka long kaba eh pat ban long hok bad beit hala ka jingim
Habab ka jingim jong ngi ka sympat ia ngi
Bad ka jingim jong ngi hi ka long ka jingiaid lynti
Na kaba sniew sha kaba kham sniew shuh shuh.

Ka long kaba jem ban leh kmen haba ngi don ha ka jingkoit jingkhiah
Kumta ngi lah ban iohsngew man kawei pa kawei ka jingtied jong ka jingim
Ka long kaba eh pat ban kmen haba ka jingpang bad ka jingkhrew ka ban ia ngi
Bad ngim tip la ngi dang lah ne em ban nang jam shakhmat.

Ka long kaba suk ban leh ia ki kam ba bha haba ngi ioh iaroh ia kita ki kam ba bha jong ngi.
Bad ngi sngewhun na ka bynta ka jinglah jong ngi ban pyndep ia ka kam.
Ka long kaba eh pat ban leh bha haba ngi hap ban shitom ha ka jingpyrshang jong ngi.
Bad ngi sngewsih namar ba ia ngi la snewthuh bakla.

Ka long kaba suk ban sngew ia kata ka jingsngewniam hapoh-lade
Haba ka jingiohmynsiem ka im ha ki kti jong ngi bad iaid ha ka lynti jong ngi.
Ka long kaba eh ban sngew ia kata ka jinglongniam
Haba ngi ngiah ha ka jingim bad ki kam ba dang bun ban pyndep
Bad ka jingduh jingshlur imat ka ieng pyrshah ia ngi haman kawei pa kwei ka jingjam jong ngi.

A Blei jong ka jingryntih bad jinglong beit, ngi ainguh na ka bynta baroh kita kiba bha.
Ngi ainguh na ka bynta ki jingkyrkhu kiba khlempud kiba la thehsei halor jong ngi.
A Blei jong ka jingkynrum kynram bad jingbymlong ryntih, longlem bad ngi haba ka jingim ka eh bad ka shon.
Kyrkhu ia ka jingrung bad ka jingmih jong ngi naduh mynta sha ki bym ju kut.

Richard S. Gilbert
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

5.
Haba Ka Long Kaba Eh Ban Ainguh

Haba phi shem jingeh ban ainguh,
Bad kiei kiei baroh ki dum,
Bad ka jingkyrmen kala jan duh artad,
Kynmaw :
Ba ka jingjynjar ka dei tang ka jingkhang ban iaid lyngba,
Bad ym ka iing ban shongneh.
Haba ka jingainguh ka dap ha ka khuri jong phi,
Bad kito kiba ieid baroh ki ia don-lang,
Phai sha ki jingkyrkhu ba phi la ioh, niew ia ki
Bad ai bianng khyndiat sha ka Pyrthei kaba thylli.
Iaid ha ka jingsuk.
Iaid na ka bynta ka jingsuk.

Ia kito baroh kiba iohi ia u Blei
Ai ba u Blei un iaid ryngkat bad phi.

Na ka bynta baroh kito kiba kdup ia ka jingim,
Ai ba ka jingim kan pynphai kylla ia ka jingieid ba phi la ai.

Naka bynta kito kiba iai wad ia ka lynti kaba dei,
Ai ba kin shem ia ka
Bad ka jingshlu ban jied ia ka
Bad ban kam shi jam pa shi jam

Robert Marby Doss
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

6.

Ki Jingpule Ban Pyndonkam Ha Ki Jingiaseng Ba Pher Ba Pher

1.
Ka Jingieid Ka Dei Ka Gospel

Ka Jingieid Ka Dei ka Gospel jong kane Ka Balang,
Ka Jingiaiwad ia ka jingshisha ka dei ka jingknia jong ka;
Bad ka Jingshakri ka dei ka Jingduwai jong ka.
Ban ia imlang ha0 ka jingsuk,
Ban wad jingstad da ka jinglaitluid,
Ban shakri parabriew
Kat haduh ba ki mynsiem baroh kin im kin san ha ka jingsuk-hun bad u bakhuid,
Da kumne kein ngi iateh jutang para-ma-ngi bad kumjuh ruh bad u Blei.

- L. Griswold Williams
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~


2.
Ka Jingieid Haka Dohnud

Ryngkat bad ka jingieid hala ka dohnud jong ngi,
To ngin pyrshang mynta ka snem/por
Ban kynriah ia u lyoh jong ka jingisih bad jingtieng,
Namar ka jingieid ha ki rukom kiba phylla bad pher,
Bad ym don ha kane ka Pyrthei ba ka jingieid kam lah ban pynkylla

- Helen Steiner Rice
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

3.
Shaphang ka Niam

U Lyngdoh u tymmen ula ong, iathuh ia ngi shaphang ka Niam
Bad u la ong : Hato nga kren ia kawei pat baroh shi katta…
Hato ka Niam kam dei baroh ki kam bad jingphalang jingmut,
Kumjuh ruh kito bym dei ki kam bad jingphalang jingmut, hynrei ka jingphylla kaba shait wan shap ha ka mynsiem, wat katba ki kti ki dang shain ia u maw ne ki dang thir ia u ksai?
Mano ba lah ban pyniakhlad iaka jingngeit jong u naki kam, ne ia ki jingsngewthuh nala ka jingtrei?
Mano ba lah ban phlad (Spread) la ka kynta, wat ong “ Kane na ka bynta u Blei bad kane pat naka bynta; Kane ka jong u mynsiem bad kane kawei pat ka jong ka doh”?
Baroh ki por jong phi ki long kum ki thabniang kiba kaweh ha kaba suda na lade ha lade hi.
Jar uta uba kup iala ka jinglong hok tang kumba u phong ia ki sopti kiba bha jong u ka bha ba un long lyngkhuid,
Ka sngi bad ka lyer kin ym lah ban khlong thliew haka sniehdoh jong u
Bad uta uba batai iala ka jingleh da ki nongrim ba la buh ryntih u set along iala ka simpah simsong haka ruh.
Ka jingrwai kaba laitluid tam ka mih ym na ki jingker nar ne jingker tyllai.
Bad uta uba ka jinglehniam ka long kum ka jingkhait/khalki aba plie bad khnang,
Um pat ju ioh leit rung ha ka iing jong ka mynsiem jong u
Kaba ki khalki ki plie naba step haduh ka step kylla.
Ka jingim jong phi man ka sngi ka dei ka tempil bad ka niam jong phi,
Ha ka por ba phi rung ha ka; rah baroh katba phi don,
Rah la u mohkhiew bad ka shlem, u tyrnem bad ka duitara,
Ki tiar na ka bynta ki jingdonkam bad ka jingkmen.
Namar hala ka jingsngew tympang phin ym lah ban kiew palat la ka jingjop
Ne hiar kham hapoh ban la ka jingshahrem.
Bad khring lang bad phi baroh ki briew
Namar ha ka jingsngew burom phin ym lah ban her palat ia ka jingkyrmen jong phi
Ne pynrit ialade hapoh ban ia ka jingsngewkthang jong ki.
Bad lada phin tip ia u Blei, long namar kata ym u nonglah ban jubab ia ki jingkylli baroh,
Hynrei khmihthuh bha bad phin sa iohi u ba un ialeh kai bad ki khun jong phi.
Bad khmied sha ka haw haw ba thylli, phin sa iohi ia u ba u iaid ha u lyoh,
Ba u pyiar la ki kti ha ka lei-lieh bad hiar kum u slap.
Phin iohi ia u ba u phuh samrkhie ha ki syntiew,
Nangta ba u rah bad kaweh la ki kti ha ki dieng ki siej.

- Khalil Gibran
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

4.
Ka Niam

Ai ba ka niam ka long ia ngi ka jingim bad ka jingkmen,
Ai ba kan long ka sur jong ka jingkhot
Ban pynpaw ia kaba bha tam kaba ngi don bad lehse;
Ai ba kan long ka jingkhot ban leh ia ki kam sbun.

Ai ba ka Niam kan long ia ngi ka jingbym hun ia ki kam kumba ki long,
kaba khot ia ngi ban shakri khambha Ia ka hok bad ka jingshisha.

Ai ba kan long ka jingsngewsih kaba plie ia ngi ia ka lynti sha ka jingsngew-synei, ka jingsngewthuh bad ka jingshakri ia u khun bynriew ba shem shitom.

Ai ba ka niam kan long ia ngi ka jingphylla bad
Ka jingkhring jong kata kaba tip bad sngewthuh tang khyndiat eh:
Ka khmat kaba iaroh ia ka jingkhraw bad jingitynnad jong ka Mariang,
Bad ka dohnud kaba lehkmen ha ki kam ba sbun bad ba shlur.

Ai ba ka Niam kan long ia ngi ka jingiada bad jingjar jar na ka bynta ka jingshisha bad ka jingitynnad jong ka hi,
Bad na ka bynta ka jingkordor bad ka bor jong ka jingshaniah kaba kduplang.

Ai ba kan long ia ngi ka jingkmen, ka jingthmu bad ka jinglap ia ki kabu ban pynpaw ia kaba bha tam kaba ngi don da ki kam jong ngi.

Ka Niam kaba pyiatylli ia ngi bad baroh kito kiba dei iaroh kiba don ha u khun bynriew ha kylleng;
Ban kdup ia ka kabu ha khmat jong ngi ba lam sha ka jingim ba kham bha ia u khun bynriew,
Ka jingim kaba baroh ki lah ban ia shim bynta ban pynurlong ia ka.

- Vincent B. Silliman
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

5.
Wat Ngeit ...

Wat ngeit ia kaei kaei tang namar ba phi la ioh sngew ia ka.
Wat ngeit ia ki rukom bad dustur
Tang namar ba la bud ia ki bun pateng briew.
Wat ngeit ia kaei kaei tang namar ba la thoh ia ka ha ki kot niam jong phi.
Wat ngeit ia kaei kaei tang namar ba la ong ia ka da ki nonghikai jong phi
Bad da ki rangbah rangsan.
Hynrei hadien ba phi la peit thuh bad it bniah,
Lada phi shem ba ka long kaba shongnia bad ka long kaba pynbha bad pynmyntoi ia baroh,
Nangta sa pdiang bad iada ruh ia ka haduh ba kut.

- Kamala Sutta
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

6.
Sha Ka Balang Ba Shityllup

Sha ka Balang ba Shityllup kaba long ka thiar jong ki jingstad hyndai baroh
Bad ka Shlem jong ki rukom pyrkhat mynta.
Kaba iohi ha baroh ki nongiathuhlypa ka jingiahap jingmut,
Bad ha ki jingthoh ba kyntang baroh ka jinglong kawei;
Bad lyngba baroh ka jingpyniaid ba khlem kut jong u Blei.
Kaba kyntait ia baroh kito kiba pynpait pynpra bad bynta ia ngi,
Bad kaba pynkhraw ia baroh kito kiba pyniatylli bad wanrah jingsuk.
Kaba wad ia ka jingshisha da ka jinglaitluid, ha ka jingbishar hok, ka jingieid bad ka jingpynmyllien ba bha jong uwei pa uwei ha ka imlang sahlang.
Kaba kynthuplang ia baroh ki jait niam, baroh ki briew khlem buh kyrdan, ki ri bad ki jait bynriew, kum kawei ka kynhun bynriew shityllup.
Sha kane ka Balang bad sha baroh ki nongbud jong ka,
Kiba nga tip bad bad ngam tip ha kylleng satlak ka Pyrthei,
Ngi ia soskular ka jingkyrshan jong ki kti bad ki dohnud jong ngi.

- Keshub Chandra Sen
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

7.
Ka Jingim Ka Long Ban Pyndon
Kam Ia Ka

Kane ka long ka jingkmen bashisha ha ka jingim,ban shah pyndonkam na ka bynta ka
jingthmu ba phi sngewthuh ba ka long kaba khraw eh...Ban long ka bor jong ka mariang
hynrei ym kum u lyoh jong ka jingpang bad jingsngewsih ba khuslai bad ba wohnia ba ka
pyrthei ka khlem ialeh shitom ban pynkmen ia phi...Hala ka jingsngewthuh nga sngew ba
ka jingim jong nga ka dei jong ka imlang sahlang hi baroh kawei bad kat ba nga dang im;
ka long ka burom ia nga ba ngan shakri katba lah ia ka jingim hi.Nga kwah ba ynda nga
la iap ngan long uba la pyndonkam bha.Namar katba nga ngan trei shitom,katta nga ngan
im bha.Nga leh kmen ha ka jingim na ka bynta ka jingim hi.Ha nga shimet ka jingim kam
dei i mombati ba rit hynrei ka dei ka dongmusa kaba phyrnai,kaba nga dei ban bat shipor
bad nga kwah ban pynshai ia ka kham phyrnai katba lah synei la i bor shuwa ba ngan aiti
noh ia ka ha ka pateng kaba bud.

- George Bernard Shaw
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

8.
Kiba Phohsniew Bad Trei

Ha ki por baroh ki don kito kiba phohsniew
Namar ha ka jingphohsniew jong ngi, ngi iohi ym ia kaba mynta hynrei ia kaba lashai.
Ki don ruh kito kiba trei kam,
Namar ha ka jingpyrshang jong ngi; ngi pynlong ia kaei kaei kaba lah ban long na kaba ngi iohi mynta.
Dei da kumne ba ka pyrthei ka kylla; ki jingim jong ngi ruh ki nangbha.
Namar ba ngi phohsniew bad ngi pyntreikam.
namar kata phohsniew bad to pyntreikam ia ki.

Anonymous
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

9.
KHMIED SHA KA SNGI

Khmied sha kane ka sngi !
Namar ka dei ka jingim jong ka jingim hi
Ha ka jinglyngkot jong ka ki don baroh kiba dei
Bad ka jingshisha jong ka jinglongbriew jong phi hi:
Ka jinghun jong ka jingnangsan,
Ka burom jong ka kam, bad
Ka jingitynnad kaba tam.
Namar kaba mynhynnin ka dei tang ka jingphohsniew
Bad ka mynta ka dei tang ka jingiohipaw ;
Bad ka mynta kaba la im bha,
Ka pynlong ia ka mynhynnin baroh
Ka jingphohsniew kaba kmen
Bad kaba lashai baroh ka jingiohi paw jong ka jingkyrmen
Khmih bha namar kata ia kane ka sngi

Kalidasa
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

10.
Ka Jylli Ba Kyntang

Te hangta nga ieng
Halor u lum ba jrong tam na ki baroh;
Bad sawdong ha trai jong nga,
Ka dei ka Jylli jong ka pyrthei.
Bad katba nga ieng hangta,
Nga iohi palat ia kaba nga lah ban iathuh
Bad nga sngewthuh khambha ban ia kaba nga iohi
Namar ba nga iohi;
Ha ka rukom kaba kyntang,
Ka dur jong kiei kiei baroh
Ka jong ka mynsiem.
Bad ki dur kat kumba ngi dei ban im
Shitylli kum kawei ka jingthaw
Bad nga iohi ia ka jylli ba kyntang jong ki briew jong nga,
Ka dei tang kawei na kita kiba bun ki jylli
Kaba pynlong ia kawei ka jylli kaba iar kat ka jingshai
kasngi bad ki khlur
Bad hapdeng u mih uwei u dieng phuh syntiew uba
heh u ban kahsyrngiew ia ki baroh ki khynnah jong
kawei ka kmie bad uwei u kpa
Bad nga iohi ba kata ka dei kaba kyntang.

Black Elk
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

11.
Ka Ing pyrthei

Ka jingong ki Nongher Haw haw na sahit Bneng
Na sahit nga iohi ia ka pyrthei- ka jing itynnad bym lah
batai bad ki pud jong ki ri kim don shuh

Mahamed Ahmad Faris, Syria

Ha ka sngi ba nyngkong ba ar baroh ngi ia ka kdew shala ki ri , ha ki sngi ba lai ba sawbaroh ngi ia kdew sha
la ki jong ki dewbah. Ha ka sngi kaba san ngi sngewthuh
ba don tang kawei ka pyrthei.

Sultan Bin Salman Al -Saud, Saudi Arabia

Katba nga dang peit sha tbian, nga iohi ia ka wah bah
kaba tuid suki suki da ki phew mer, kaba tuid lyngba na
kawei ka ri sha kawei pat khlem sangeh. Nga iohi ruh ia
ki lawbah kiba iaid lyngbaki katto katne ki pud. Bad
nga iohi ia ka tduh jong kawei ka duriaw ba ka kynduh
ia ki rudnong jong kawei pat ka dewbah. Artylli ki kyntien
ki phalang haka jingmut jong nga katba nga peit ia
kine kiei kiei sha tbian. Ka jinglong kawei (Commanality)
bad ka jingshaniah kylliang (Interdependence). Ngi long kawei.

John David Bartoe, USA

Ngi leit sha u bnai kum ki stad kor (Technician) ngi wan phai kum ki riew synei parabriew (Humanitarian).

Edgar Michael, USA
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

12.
U Bym Shah Jop

Na ka jingdum ka meit ba taplut ia ng;
Dum tliew tliew kua ka krem na tduh sha tduh.
Nga ainguh ia u Blei lada ka long katba long
Na ka bynta la ka dohnud bymshah jop.
Ka ha jingkhumsyngit ka jingeh,
Ngam shym kynran dein ne iam tyngeh,
Ha ka jingtangon jong ka nusib
Ka khlieh la ka bitsnam lut hynrei kam nguh.

Sha lyndet jong kane ka jaka jong ka jingtriem bad jingjaw ummat;
Ha kaba ka syrngiew ka jingtieng ka sdien;
Wat la katta ruh ka jingbyrngem jong ka snem
ka lap bad kan sa lap ia nga khlemtieng.

Kampher la ka khyrdop ka khim katno katno ruh,
Katno da jingpynshitom dap ka dulir jong nga
Nga dei u kynrad jong ka nusib la jong;
Nga dei u nongialam iala ka mynsiem la jong.
W. E. Henley
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

13.
Ka jingim Ha Ka Jingngeit, Jingieit Bad Jingkyrmen

Kam don satia ka kam kaba dei ban leh
Ba ngin lah ban pyndep ia ka tang ha ka jingim jong ngi hi;
Namar kata, ngi im ha ka jingkyrmen.

Kam don satia kaba shisha ne itynnad ne kaba bha
Kaba ngin lah ban sngewthuh tang ha ka por kaba khyndiat,
Dei namar kata ba ngi im ha ka jingngeit.

Ym baroh ki kam kiba ngi leh, la ngi trei shitom katno katno ruh,
Ba ngin lah ban pyndep ia ka marwei;
Namar kata ngi im ha ka jingieid.

Ym baroh ki kam kiba ngi niew ba ki long kiba khraw,
Ba kin khraw kumjuh ha ka jingiohi jong ki paralok ne nongshun jong ngi;
Namar kata ngi im ha ka dur ba khatduh jong ka jieid
Kaba long ka jingiamap.

Reinhold Niebuhr.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

14.
Ngi Donkam Iwei Ia Iwei Pat
Ngi donkam iwei ia iwei pat haba ngi sngewsih ban ioh jingtngen.

Ngi donkam iwei ia iwei pat
Haba ngi shpetieng bad khohnioh.

Ngi donkam iwei ia iwei pat haba ngi jynjar, ha ka jingshah pynshoi;
Bad ngi donkam ban phai biang sha ka tynrai kaba bha eh jong ngi.

Ngi donkam iwei ia iwei pat haba ngi jop iala ka jingthmu bad,
Ngim lah satia ban leh marwei.

Ngi donkam iwei ia iwei pat ha ki por jong ka jingshah shitom jong ngi,
Haba da ka jingiapynshlur,
Ngi lah ban ieng-joit bad iai ialeh biang.

Ngi donkam iwei ia iwei pat,
Haba ka por ia ngi ban iap kala poi,
Bad ngi ioh ia ki kti kiba jem
Ban pynkhreh ia kata ka jingiaid lynti jong ngi.

Ha baroh ka jingim ngi donkam ia kiwei pat,
Bad kiwei pat ruh ki don kam ia ngi.

George E. Odell
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

15.
Ka Jingsngewbha Bad ka Jingsngewsih

Nangta ka Almitra ka ong, iathuh ia ngi shaphang ka jingsngewbha bad jingsngewsih.
Bad ula jubab;
Ka jingkmen jong phi ka long ka jingsngewsih jong phi ka bym pat paw,
Bad na ka juh ka Pung kaba ka jingkmen jong phi ka mih, teng teng da dap ruh da ki ummat jong phi.
Bad kumno pat ka long?
Katba na pong jylliew ka jingsngewsih ia ka jinglong briew jong phi bad kumta ruh phin dang lah ban pdiang ia ka jingsngewbha.
Hato ym dei kato ka khuri ba dap waiñ jong phi, ka dei kajuh ka khuri ba la thang ha shlem ding da u nongshna khuri?
Hato kato ka sharati ba pynhun mynsiem ia phi, kam dei ka dieng kaba tah khlong thliew da ka Tari?
Haba phi leh kmen; phai bad peit thuh jylliew bha hapoh la ka dohnud ba phin shem ba ka dei kato kaba pynsngewsih ia phi ia kaba ai jingkmen pat ia phi.
Haba phi sngewsih, phai sha la ka dohnud bad phin sa iohi ba ha ka jingshisha phi iam ia kaba la ju long ka jingkmen jong phi.
Don napdeng jong phi kiba ong. “Ka jingsngewbha ka kham khraw ban ia ka jingsngewsih”, bad kiwei pat ki ong em “em, ka jingsngewsih ka kham khraw”.
Hynrei ngan ong ha phi, ki long ki bym lahpyniakhlad
Baroh ar ki wan lang bad haba kawei ka shong ha ka lieng jong phi, kynmaw ba kata kawei pat ka dang thiah ha ka jingthiah jong phi
Da shisha ia phi la teh kum ka tarajur hapdeng ka jingsngewsih bad jingsngewbja.
Dei tang haba phi thylli ba phi ieng beit thik bad long mar ryngkat
Bad haba u Nongbat – mawkordor u shim ia phi ban thew ia ka ksiar bad ka rupa jong u, dei hangta kein ba ka jingkmen bad jingsngewsih jong phi ka hiar bad ka kiew.

Khalil Gibran
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

16.
Ka Jinglongkawei

Haka Pyrthei ba ka jingsngewthuh shaphang U Blei ka iapher,
Nga sngew kmen ban mane ia U Blei Uba khraw baroh;
U Mynsiem bad borbah ka jingpynlong baroh.
Ha ka Pyrthei ba ka jingsngewthuh jong ngi shaphang U Blei ka khim,
Nga ngeit ba ki Kyrteng Blei bapher bapher ba ngi ai,
Ki dei tang shibynta ka jingkhraw ka borbah jong u.
U Blei uba u Kpa, U Allah, U Yahweh, U Ishwar ne,
Kiwei pat ki kyrteng ba ngi ruh,
Kine baroh ki dei tang ki dur kiba iapher kiba u wan paw ha ngi.
Nga mane ia U Blei ba kynja mynsiem,
U Blei U Borbah ba ngim lah shemtynrai,
U Maian-bah ka jingpynlong.
Ha ka Pyrthei ba u khun bynriew u iapher ha ka rong ka sniewhdoh,
Ka rukom im bad ka ktien kaba ngi kren.
Nga ngeit ha ka niam Unitarian kaba hikai ba u khun bynriew baroh u long shipara;
Ki khun jong U Blei uba u Kpa bad ka Kmie ba shisha.
Haka Pyrthei kaba la pyniapher ia u khunbynriew ha ka nongrim jingngeit jong u,
Hapdeng u Muslim, u Hindu, u Ju bad u Kristan,
Nga sngewsarong ba ngeit ha ka niam Unitarian ka Niam ba iar ba dei.
Kaba hikai ba ngan burom ia ka jongkiwei;
Kaba la siang nongrim ha u mawsiangbah ka jinglong kawei.

-H.H. Mohrmen
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

17.
Ka Jingaitilut
Ki briew kin ong, kan myntoi aiu kito ki kam barit jong phi?
Kim iohi pat ba ngi hap buh uwei u maw-it hadien uwei pat, kim kynmaw ba ngi hap ban kam pa shi kam ka jingiaid lynti jong ngi.
U mawrit ba kawang hapdeng ka thwei, u pynmih ia ka jingatphyllung kaba par kylleng. Kumjuh ruh iwei pa iwei I kyntiew sbun, ki jingpyrkhat ba shisha ba ki kam babha ki long kumta.
Ngim don hok namar kata ban shong thap ngap bad duh jingkyrmen
Ki don shibun ki kam babha ba dang dei ban pyndep.
Dorothy Day.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

18.
Ka Jingiasam ba Shilynter.
Ka jingieid kam lah ban long marwei-tang maka hi kam don jingmut.
Dei ban pyntrei kam ia ka jingieid bad kata ka kam jingieid ka dei ka jingshakri.
Ha kano kano ka rukom ba ngi don,
Kiba duna ne kiba pura,
Kiba ioh ne kiba duk,
Ka jingkylli kam dei eh katno ngi la leh?
Hynrei katno jingieid ngi ai ha kaba
Pyndep ia ka kam ban iasam jingieid bad kiwei pat shi junom.
Mother Teresa.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Ki Jingpule Ban Pyndonkam Haba Thang Sharak Ha Ki Jingiaseng

Ka Nishan Jong Ka Jingshai
No. 1

Nishan jong ka jingshai;
Muhor jong ka jingstad bad jingshemphang;
Dak jong ka jingsyiad bad jingrhem,
Bad ka Jinglaitluid ruh kumjuh.
Ngi thang ia kane ka sharak ban shahshkor ia ka jingkhot sha ka jingim thymmai man la sngi.
Ai ba ngin ioh ka jingkyrmen bad ka jingshlur ba thymmai mynta ka sngi,
Ai ba ngin kynmaw ruh ba shibun kiei kiei kiba bha bad kiba sniew ki ap ban kympein ia ka dohnud, ki jingmut jingpyrkhat bad ka mynsiem jong ngi.

********************************************


Ka Jingshai Jong Ka Jingkyrmen
No.2

Kumba ngi ialum mynta, ngi tbeh jingshai ia kane ka sharak, ka dak jong ka jingkyrmen.
Ai ba ka jingshai mynsiem kan tynshain ha ngi iwei pa iwei man la ka sngi.
Ai ba ka jingshai jong ka jingshisha, ka jingbha kan long ka bynta ba khlemkut jong ka jingim jong ngi.
Ai ba ngin long namar kata kiba tbeh ia ka jingshai ha ki por jong ka jingkah syrngiew baroh.
********************************************


Ka Jingpule Thang Sharak
No. 4

Ngi ainguh na ka bynta kane ka sngi kaba kyntang,
Naka bynta kane ka kynhun mynsiem ba kordor jong ngi.
Ngi thang ia kane ka sharak jong ka jingngeit,
Ai ba ki phliah ding ba bun jong ngi kin ia kynduh bad longlang ban pynlong ia ka kynhun jong ngi kaba khlain haka dohnud bad rhem haka mynsiem.

********************************************


Ka Jingpule Thang Sharak
No. 5

Ka jingim ka dei ka jingai sngewbha kaba ngi sngewnguh shi katdei eh.
Ngi ialang ha kawei ban pyndonburom ia ki jingkyrkhu bad ki jingphylla jong kane ka jingai sngewbha kaba khraw.

********************************************

Ka Jingpule Thang Sharak
No. 6

Ai ba ka jingshai kaba ngi tbeh mynta kan pyrsad mynsiem ia ngi ban pyndonkam iala ka bor ban pynkoit; ym ban pynmynsaw, ban iarap; ym ban khanglad, ban kyrkhu; ym ban tim, ban shakri ia phi ka mynsiem jong ka jinglaitluid.

********************************************


Ka Jingpule Thang Sharak
No. 7

Man la ka step ngi dei ban bat ia ka jingshai ba phyrnai jong ka jinglah jong ngi ban pdiang, ban rah ia ka kylleng bad ban ai biang ia ka sha kiwei pat kiba donkam ia ka jingshai.

********************************************


Ka Jingpule Thang Sharak
No. 8

Ngi tbeh ia kane ka jingshai ban pyndonburom ia ka jingieid kaba don hapoh jong ngi, hapdeng jong ngi bad baroh sawdong jong ngi.

********************************************


Ka Jingpule Thang Sharak
No. 9

Ai ba kane ka jingshai kan tynshain hapoh jong ngi,
Ka jingsyaid jong ka jingsngewlem
Ka jingphyrnai jong ka jingieid
Ka jingrhem mynsiem jong ka jing-aitilut
Ka jingshai jong ka jingshisha.

********************************************

Ka Jingpule Thang Sharak
No. 10

Ai ba kane ka jingshai kan long
Kum ka jingshai jong ka jingstad bad jingshemphang hapoh ki jingmut jingpyrkhat jong ngi,
Kumjuh ruh kum ka jingsyaid jong ka jingieid hapoh ki dohnud jong ngi.

********************************************

Ka Jingpule Thang Sharak
No. 11

Ngi tbeh ia ka jingshai jong ka jingstad;
Ai ba ka jingiasngewthuh jingmut kan don hapdeng jong ngi
Ngi tbeh ia ka jingshai jong ka jingieid; Ai ba ka jingiada kan don hapdeng jong ngi
Ngi tbeh ia ka jingshai jong ka jingkhuid; Ai ba ka mynsiem jong ka jingia-tylli lang kan don hapdeng jong ngi.

********************************************

Ka Jingshai Haka Por Kaba Kyntang
No. 12

Kumba kiwei kiba hashwa ia ngi, ki wad ia ka por kaba kyrpang ban tbeh ia ki sharak; Ngi mynta ngi wad ban pynkylla ia kane ka por sha kawei na ki por kaba kyrpang bad kyntang tam da kaba tbeh ia ka jingshai jong ka khuri- ding (chalice), kaba long ka dak jong ka jingngeit jong ngi.

********************************************

Ka Jingpule Thang Sharak No. 13

Ngi kynthah ding ia kane ka sharak ban pynkynmaw ia lade ba u soh jong ka mynsiem u long ka jingieij, ka jingkmen, ka jingsuk, ka jingshisha, ka jingsbun ka jingbha, ka jingiaineh, ka jingjemnud bad ka bor halor lade.
Ai ba kane ka sharak kan pynkynmaw ruh ia ngi ba ngin ialeh bad trei shitom ban bet ia u symbai jong kine ki jinglong baroh ha ka jingim ba man la ka sngi jong ngi.

********************************************

Ka Jingpule Thang Sharak No. 14

Kane ka sharak ka ieng na ka bynta ka dak kaba pynkynmaw ia ngi ba ngin long kiba iaishah, wat hapdeng ka jingsliew jong ki eriong ka por. Ba ngin jop ia ki jingpynshoi baroh bad da ki kjat barit ngin iai minot thop.

********************************************

Thang Sharak Ban Pynkyntang
No. 15

Ngi thang ia kane ka sharak
Kum ka dak ka jingpynkyntang ia kane ka por kaba ngi ialumlang mynta,
Ngi pynkyntang ia kane ka Jingiaseng ha ka jong phi nam Amen.

********************************************

To mynta ngi thang ia kane ka sharak
No. 16
Kum ka dak ban pynkyntang ia kane ka jingialumlang jong ngi mynta ha kane ka jingiaseng.
Ngi thang ia kane ka sharak ban kynmaw ieid iala ki jong kiba ieid ba thoin jong ngi ki bym don shuh bad ngi.
To ngin thang ia kine ki sharak kiban ieng kum ka dak naka bynta jong ki, bad ba ngin sngew iaka jinglonglem jong ki bad ngi mynta hangne bad lano lano ruh.

********************************************

Ka Jingshai Kaba La Shap Haka Dohnud Briew
No. 17

Ngi ialumlang mynta kum ka kynhun kaba angnud ia ka jingieit bad kaba dap da ka jingkyrmen.
Ngi wan ban pdiang iaka jingkyrkhu Blei kaba ngin sa ioh lyngba kane ka jingmanelang.
Ngi tbeh ia kane ka sharak kaba long ka dak jong ka jingshai kaba la shap haman kawei pa kawei ka dohnud briew.
Ai ba ki phliah ding jong ngi shimet shimet kin ia kynduh bad ai jingsyiad bad jingshai ia ngi bad ia ka pyrthei baroh phar.

********************************************

17.
KI JINGPULE HABA THANGSHARAK

Nga thang ia kane ka sharak
Kaba long ka dak ka jingshai mynsiem,
Kaba la shap ha man ki dohnud briew.
Ai ba ka jingshai mynsiem kan pynshai ia ki jingmut jong ngi,
Khnang ba ngin lah ban leh bad kren ia kaba bha bad kaba shisha
Ai ba kata ka jingshai mynsiem
kan paw shynna ha ka jingim jong ngi,
Lyngba ki ktien bad ki kam jong ngi.

- H.H.Mohrmen
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

18.
Ki Kyntien Haba Thang Sharak

U Bahai Ullah u ong :
“Ka jingim jong ngi ka long kum i mombati,
“Katba ngi dang ai jingshai ngi nang lut artad ruh.”
To ai namar kata ba kane ka sharak kan pynkynmaw ia ngi;
Ia kane ka jingshisha jong ka jingim.
U Jean Jaures u ong :
“Shim na ka duwan jong ka mynnor, ia ka Ding ym ia ka Dpei.”
Ym kum ka tdem kaba her bad ka dpei kaba lehnohei,
Ai ba ka ding jong ka jingshai bad jingrhem mynsiem,
Kan iailong lem bad ngi ha ki por baroh.

- H.H.Mohrmen
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

19.
Ka Sharak Ka Jingiohlait

Ngi thang ia kane ka sharak jong ka jinglaitluid,
Ka nisan jong ka Balang Unitarian jong ngi.
Ha ka mynsiem jong ka jingngeit, ka jingkyrmen bad ka jingieid.

Katba ngi dang leh kumne, ngi pynphalang la ki jingmut shipor,
Ha kane ka jaka jong ka jingitynnad ba jem hin,
Ia ka jingmut jong kine ki lai tylli ki bynta ha ka jingim jong ngi.

Bad ngin kynmaw ia kito ki bym don hangne,
Ba kata ka mynsiem ba shitrhem jong kito kiba ngi ieid thep mynsiem kan ym phet na ngi,
Hynrei kan iaisah ha ki dohnud jong ngi junom.

(Sngap shipor)

Bad mynta wan sha kane ka jylli;
Kane ka jingiashemlang jong ka jingkhuid bad ka jingkoit
Wan bad phin sa iohmad ia ka jingsuk bad ka jingkmen.

Judith Crompton
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

20.
Ka Jingshai Hapdeng Jong Ngi

Ngi tbeh ia kane ka jingshai hapdeng jong ka jylli jong ngi.
Ai ba kan long ka dak jong ka jingshai, ka jingrhem bad jingim
Hapdeng jong ka jingim jong ngi baroh.
Ai ba kan phalang ia ka jingshai jong u parabangeit jong ngi hangne
Bad kumjuh ruh ha kylleng satlak ka Pyrthei.

- Patricia Oliver
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~


21.
Haba Pynlip Ia Ka Sharak

Ngi pynlip ia kane ka sharak,
Hynrei ym ia ka jingshai kaba ngi la ioh;
Namar kata kan iaisah bad ai jingshai ia ngi.

Ngi pynpleh ia kane ka ding,
Hynrei ym ia ka jingsyiad kaba kala ai,
Namar kane kan nang ai jingshit ia ki mynsiem jong ngi.

Ngi pynlip ia kane ka sharak,
Hynrei ngin ym lah ban klet ia ka jingrhem mynsiem kaba ngi la ioh,
Namar kane kan nang pynshit pynrhem ia ki mynsiem jong ngi baroh.

H.H.Mohrmen
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

22.
Thang Sharak.
Ngi thang ia kane ka sharak ban pynkynmaw ialade
Ban leh bha leh isynei ia ki parabriew baroh
Namar ki dei ki hymmen bad para jong ngi,
Ban ri bad sumar ia ka pyrthei
Namar ka dei ka iing jong ngi.
Bad ban pyrshang ban im ka jingim kaba dap daka jingbha bad shlei da ka jingieid
Namar dei da kumta ba ngi lah ban long ki briew kiba bha shynrang bad kynthei.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

23.
Ka Jingkynmaw ieid ka dei kaba kynja Mynsiem.

Ka Jingkhawai U Trai ka dei ka jingkynmaw burom kaba ki Jiw ki khot ka Passoner. Leh ia kane ba phin kynmaw ia nga, ong u Jisu.
Ka jingkynmaw burom ka dei namar kata ka jingkhawai ba kynja mynsiem.
Ka dei kaba ngi leh da ka mynsiem. Ka dei kaba ngi leh da ka mynsiem kaba sngewnguh. Kaba ngi leh ruh da ka jingburom kaba kyntang eh.
Namar kata to ngi pyndon burom mynta ia kane ka jinglehniam kaba kyntang da kaba kynthah ding ia kane ka sharak jong ka jingshai.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

24.

KI BYNTA BA DONKAM BAN DON HAKA JINGKREN

Ka Rukom Ne (Approach) Ha Kaba Kren

Ki Buit Kumno Ban Ioh Ia Ka Jingpynshah-Shkor Jong Ki Nongsngap.
Ka Buit kaba nyngkong: Kiba bun hi ki nongkren haba ki sdang iala ka jong ka jingkren, ki sdang da kaba iathuh ia ka jingshem lajong ha la ka jingim kaba iahap bad ka phang. Buh ia ki kyntien plie ne kyntien lamkhmat jong phi, ha kawei ka nongrim. Balei ba phi sngewtynnad ia kane ka phang? Lane balei ba phi sngewkhia ia kane ka phang? Pyndonkam da ki kyntien shongsbai kiba lah ban pynlong ia ki nongsngap ba kin angnud ban sngap ia kaei kaba phi don ban kren. Kita ki kyntien ki dei ban long kiba iahap ne kiba ki nongsngap kin lah ban pynshongnia bad kiba siat sha ka phang jong ka jingkren jong phi.

Ka Buit kaba ar: Kaba sdang ai ia ka phang jong phi. Ka lah ban long da kino kino ki kyntien shongsbai, ki jingong ne ki kyntien jong ki riewkhraw ne ki dkhot na ki kot niam.
Ka Buit kaba ar pat ka long pyrshang ban lam ia ka jingmut jong ka phang kaba phi kren suki suki. Dei ban iarap ia ki ba kin sdang ban sngewthuh ne peiphang ia ka phang kaba la buh. Ha kane ka bynta ka iasyriem bad kaba peit Dorbin. Haba phi pyndonkam ia ka Dorbin ban peit sha ki jaka kiba sha jngai phi donkam ban da khyrwait bad pynbiang shwa ia ka Dorbin khnang ba phin lah ban iohi ia kata ka jaka kaba phi mut ban peit. Ha kane ka bynta ka iasyriem ia kaba phi iarap ia ki nongsngap ba kin peit sha kata ka jaka kaba phi kwah ia ki ban kin iohi.

Ka Buit kaba Lai: Kawei ka khubor hadien kawei pat. Wat pynkhleh ia ki khubor kiba phi mut ban ai, shim kawei ka jingmut hadien kawei pat. Wat pyrshang ban ktah bun tylli ki phang rit ne ki jingmut kiba phi thmu ban ialam sha ka Phang jong ka jingkren jong phi. Ha ka jingkren kaba Laiphew minit, wat nym ktah palat ia ka saw ne san tylli ki jingmut. Ha ka jingkren kaba San minit shim tang iwei ne ar tylli ki jingmut ruh la biang hi.
Ka don kawei ka jingong ba wat nym ailut ia baroh kaba phi don ha ka jingmut jong phi ha ka shisien kren, kunai ruh ia ki jingmut kiba phi don na ka bynta ki jingkren kiba ha kiwei pat ki por.
Ka don ruh kawei ka jingbatai kaba ong ba phin lah ban ioh ia ka jingshah-skhor bad jingpynleit jingmut jong ki nongsngap jong phi kham bha da kaba pyndonkam da ki jingbatai kiba ringdur (Descriptive Communication). Lada lah lei ban pyndonkam da ki dur kan nang kham bha shuh shuh. Ka don kawei pat ka jingong ba “Kawei ka dur ka kren shi hajar kyntien.”
Ka bor jinglah jong u ne ka nongsngap ban shahshkor: Kumno u nongkren un ioh ia ka jingpynshah shkor jong ki nongsngap? La ong ba ka bor shahshkor jong u nongsngap ka long tang 20 minit. Ban ioh ia ka jingshah shkor jong ki nongsngap, donkam ba u nongkren un long nalade hi uba kmen uba phuh mut phuh mat. Ha kaba ia dei bad ka bor lah jong u briew ban iohkem, katkum ka jingwad bniah la lap ba ka long kumne. Ngi lah ban kynmaw tang 10% (Shiphew na ka shispah ia kaei kaei kaba ngi pule, ngi lah ban bat 20% (Arphew na ka shispah) ia kaei kaba ngi iohsngew, ngi lah ban bat 30% (Laiphew na ka shispah ia kaei kaba ngi iohi bad ngi lah ban bat 50% (sanphew na ka shispah) ia kaei kaba ngi iohsngew ban iohi ha ka juh ka por.
Lada ngin phai biang sha ka jingong kaba la ong ha khmat ba ka kam jong u nongkren ka long ban tyrwa die iala ki jong ki jingmut, te ka jingshisha kaba la lap la long ba “Ki nongthied ki thied bha haba ki lah ban iohi ia ka mar ban ia kaba ki shu iohsngew da la ki jong ki shkor.

Ka Buit kaba Saw : Ka long kaba donkam bha ba phin pyniahap ne pyniadei ia ka jingkren jong phi bad kiba bun na ki nongsngap jong phi. Ka phang kaba phi kren ne ki jingmut kiba phi ai ki dei kiba long kiba ki nongsngap jong phi ki dei ban sngewthuh. Pyn-ia syriem ialade bad ki nongsngap jong phi. Pynhap ia ka phang bad ki nongsngap jong phi bad kylli halade “Hato kin sngewthuh hi ia kaei kaba nga kren?” Kane ka phang kaba nga kren ne ki jingmut kiba nga ai, la ki don jingiadei ne em bad ki nongsngap. Bad kaba kham kongsan ka long ba ialeh katba lah ban thaw ia kata ka jingkren jong phi ba kan long kaba suk ne kaba jem ba ki nongsngap jong phi kim sngewthuh.
Pyndonkam ia ki jingiathuh khana ba jia shisha, ki jingiathuh khana lyngkot, ne ki artylli ki jingthoh kiba iasyriem. Kaba ngi dei ban kynmaw ka dei kane ba ka jingpyndonkam ia ki jingjia kiba shisha kiba iahap bad kata ka phang ki dei kiba kordor tam. Haba pyndonkam ia ki nuksa ban ring jingmut sha ka phang, phi dei ban kynmaw ba phim dei ban ai palat ia kawei ka nuksa na ka bynta kawei ka jingmut kaba phi mut ban ai. Lada ai palat ia kawei ka nuksa, ki artylli ki nuksa ka lah ban pynkulmar jingmut ia ki nongsngap.

 KA JINGPYNKUT IALA KA JINGKREN
Ka bynta ba khatduh jong ka jingkren kam dei satia ka bynta kaba duna ka jingdonkam jong ka, ka dei da shisha ka bynta kaba kongsan bad kaba lah ban ai ne ban nym ai ia ka jingmut kaba pura jong ka jingkren. Ka iasyriem kum kaba shna iing, ka bynta kaba khatduh ka dei ka jingairong airup ne pynrong pynrup ia ka iing. Ka dei kata kaba ki ong ha ka ktien phareng ka finishing touch kaba ngin lah ban ai.

Ka Buit Kaba Nyngkong ka dei kane: Shim bad ban biang ia ki matpdeng jong ki jingmut kiba phi buh ha ki dkhot jong ka jingkren kaba phi la pynkhreh.

Ka Buit Kaba Ar: Lada ka jingkren jong phi ka dei kaba phi kwah ba ki nongsngap kin leh eiei, ne ka jingkren kaba phi mut ban wanrah ia ka jingkylla na kaba rim sha kaba thymmai. Ka jingpynkut jong phi ka dei ban long kaba kyntu ia ki ba kin leh eiei halor kata kaba phi la kren.

Ka Buit Kaba Lai: Pyndonkam da ki kyntien shongsbai ba iahap bad kata ka phang kaba phi la kren lane pyndonkam da ki dkhot na ki jingrwai ne ki lynnong na ka Bible (Verse) kiba kit ia ka jingmut jong kata ka jingkren jong phi.

Ka Buit Kaba Saw: Ka Jingpyndonkam ia ka Sur jong u Ryndang Jong Phi: Ka shong katkum ka phang ne ka jingpynkut jong phi ia kata ka phang. Ka lah ban long da kaba kren da ka sur ka jinsawa kaba jam, ne kaba sawa mian mian kum ha ka por ka jingsngewsih.

 KA JINGKREN NE KA JINGAI IA KA JINGKREN HAPDENG KI NONGSNGAP
Kumno Ki Nongsngap Kin Iohi Ia Phi? Pynpaw ia kata ka burom jong phi, ka dei eh kumno phi tyrwa die ialade. Hato phin leit ban ai ia ka jingkren jong phi kumno? Da kaba leh kyntiak, u snuih uba la snad bha, ki sopti kiba la niat istri bha, namar katba phi nang lah ban pynpaw ia kata ka jinglong kyntiak jong phi katta phi nang skhem ka jingmut. Kaba riam bha kam mut eh ba phi pyni iala ka jingiohspah, hynrei haba phi riam bha bad leh kyntiak, phi pynpaw iala ka jingburom jong phi ia ki nongsngap. Ki ong ha ka ktien phareng ba phi dei ban long ‘Presentable.’
Kaba Ai Iala Ka Jingkren: Sdang ia ka jingkren jong phi da kaba sngap jar shipor pynshad ia ki khmat jong phi bad khmih sha ki nongsngap da ki khmat ba wiat samrkhie. Ka mut aiu kane ka jingwiat samrkhie? Kane ka dei na ka bynta ban wanrah ia kata ka jingiajan hapdeng jong phi bad ki nongsngap.
Phi dei ban kynmaw ba kano kano ka jingkren paidbah ka dei kaba ma phi, phi ai bad ki nongsngap jong phi ki jubab kylla ia phi. Kumno ki nongsngap ki jubab kylla ia phi, da ka ktien kaba ki kren da ka dur khmat ne ka jingkhih jong ka met jong ki.
Haba ai ia ka jingkren paidbah, donkam ba u nongkren un peit sha ki nongsngap, ka jingiakynduh jong ka jingpeit ki khmat (Eye contact) hapdeng u nongkren bad u nongsngap ka long kaba donkam bha. Lada phi pyrkhat ba kane kam long satia kaba donkam, pyrshang kren da kaba phai sha ki nongsngap da ka lyngkdong.
Barabor haba phi kren, da ieng. Kaba kren da kaba ieng beit bad peit sha ki nongsngap, ymtang ba ka long kaba don akor ban leh kumta, hynrei ka wan rah ruh ia kata ka jingsngewskhem ha u nongkren.
Ka jingpynkhih ia ki kti, ka khlieh bad ka khmat ruh ka long kaba donkam bha. Namar lada phin peit sah tang sha kawei ka liang, kane kan pynlong ia ki nongsngap kiba shong sha ka liang kaba phim peit ba kin sngew kumba phi khlem kren ia ki. Ka jingpynkhih iala ki kti ruh ka dei ban long kaba iahap dur bad ka jingkren jong phi.
Ka Jingnang Ban Pyndonkam Iala Ka Sur Kren: U ne ka nongkren kiba kwah ban pynjanai iala ka rukom kren, ki dei ban ioh jinghikai ia jingshisha shaphang ka jingphylla jong ka sur kren jong u briew. Ban sngewthuh ia kane ka jingphylla ngi dei ban sngewthuh ia ka rukom treikam jong ki tor, u ryndang, ki tyngam, u thylliej, ki rymmiang shyntur bad ki bniat. U nongkren u dei ban pynmyllien ban hikai ialade ban pyndonkam ia kine ki bynta jong ka met jong u. Ka jingshisha ka long ba ia ka sur kren bad wat ia ka bor kyang jong u briew lah ban nang pynbha ia ka da ka jingpynmyllien. U don uwei u samla uba kren mian mian bad ym don satia kiba iohsngew ia kaei kaba u kren. Haba la bthah ia u ban kren jam, u ong ba nga dei uba rit sur ryndang hi te. Haba nga kylli ia u ‘la phi ju kyang paralok ne em?’ ka jubab jong u ka long haoid. Nga ong ia u hangne ruh phi dei ban kyang kein. Ha ka ktien phareng ki khot ia ka, ka voice projection, kumno phi project ia ka sur kren jong phi? Pynjam ne pyntlot iala ka sur kren katkum ka khep ne ka por. Kum ka nuksa haba kren ha ka service iap, ngi hap ban pyndonkam da ka sur kaba kham jem bad kham suki, katba ha kiwei pat ki jingkren paidbah ngi donkam ban kren da ka sur kaba jam. Kumta u nongkren u dei ban nang ban pynhap iala ka sur kren bad ka por ne ka jingjia.
Ha ka por ba phin ai ia ka jingkren jong phi, lada phi don kano kano ka jingsngewthud hala ka jingmut jingpyrkhat ne wat ka jingsngewsih ruh, ialeh ban beh ia ki sha jngai. Phi donkam ymtang ban pyni iala ka durkhmat ba skhem ha khmat ki nongsngap, hynrei kaba kongsan ka long ba ka jingpynleit jingmut jong phi sha ka kam kaba shah ha khmat jong phi (kata jingkren), ka dei ban long shispah na ka shispah. Kynmaw ba ia ngi baroh la kha ha ka jinglong positive, dei ka jingim kaba pynlong ia ngi ba ngin long negative.



 KIBA DEI BAN KIAR HA KABA AI IA KA JINGKREN
Kiar na kaba pynkhraw ialade, pynduna ia ka ‘nga’ lait noh na kaba iathuh ia ki jingiathuhkhana kiba ia dei bad ka jingim la jong.
Kiar na kaba panmap, ne na kaba pynpaw lypa iala ka jingtlot ne ka jingbym don ka jingpynkhreh. Namar lada phim don jingpynkhreh wat kren. Ka ktien ka ong “Wat ang ban kren lada phim don kaei kaei kaba dang khambha ban ia ka jingjar jar jong kata ka por.”
Ki don kiba ju wad jingiarap na ka kiad khamtam haba kata ka jingkren jong ki ka long ka sien kaba nyngkong. Ki ong hana ba ka kiad kan iarap ia ki ban pynduh ia kata ka jingkhohnioh (Nervous) jong ki. Ka jingkhohnioh ka dei kaba ngi dei ban jop ne kaba ngi dei ban pyndonkam ia ka. Ka ktien ka ong ba “Ka lynti ba ngin jop ia ka jingtieng ne jingkhohnioh ka long tang da kaba ngin iai-leh ia kita ki kam kiba ngi tieng eh ban leh.” Ha ka jingshisha ka jingkhohnioh ka long kaba donkam, khlem kata ka jingkhohnioh ne jingsngewkhia ka jingmut, u nongkren u duhnoh ia kata jinglah jong u ban kren bha ne ban ngam jylliew hala ka jingkren, ne ka duh noh kata ka jingsngew (feelings), ka jingpynleit jingmut bad wat ka jingshongshit jong u ruh. Kaba donkam ka long ba u nongkren uba stad u dei uta uba sngewthuh iala ka jong ka jingtieng bad uba nang ban pyndonkam ia ka.
Kawei na ki lad ban pynduh ia ka jingkhohnioh ka dei kaba sangeh shipor nangta ring bad pynhiar mynsiem khia ne jylliew bha. Kawei pat ka lad ka dei da kaba pynkhreh bha iala ka jong ka jingkren.
Kiar ruh na kaba kren pynhap ne kren sniew iano iano ruh. Namar lada phi kren tang kumban pynleit lyer, kata ka jingkren jong phi kan pynsngewjlep ia ki nongsngap. Ka jingkren jong phi kam dei ban long na ka bynta ban pynhun ialade, hynrei ka kamram jong phi ka long ban ai jinghun ia ki nongsngap.
Kiar ruh na kaba wohnia wohdong ha ka jingkren paidbah, namar kane kan shu pynpaw ia ka jingbeit jong phi ha khmat ki nongsngap. Ka long kumba phi thad rong ne die iala ka jong ka longrynieng.




Ka don kawei ka jingong haka ktien phareng “Sermon is to do Ministry rather than to Preach” ka jingkren ne ka jingkyntu kynpham ka dei hi ka jingsharai balang ban ia kaba shu ialap.
1. Ka jingiathuhkhana ka dei ka bynta ba kongsan jong ka jingmanelang.
2. Ka dei ka jingkyrsiew mynsiem ia ki parabangeit, ka dei ka lad ban pynshit pynrhem ia ka jinglong mynsiem jong ki parabangeit. Ka dei ban long kaba lah ban pynkhih ia ki jingmut, pynkyndeh ia ka dohnud bad kyntu ia ka mynsiem.
3. Ka dei ka kabu ksiar ban iasam bad pynskhem ia ka jingsngewthuh bad jingngeit jong ki parabangeit ha U Blei Nongbuh Nongthaw.
4. Ka dei ka jingiaroh ia U Blei ban ai jingshlur, jingshai bad kyntu ia ka jinglong mynsiem jong ki parabangeit.
5. Ka dei ban lah ban saindur ia ka jingmut jingpyrkhat jong ki parabangeit ban pynlong ia ki; kiba kloi ban pdiang ia ki jingmut kiba thymmai.
6. Baroh ki jingiathuhkhana ne ka jingkyntu kynpham ki dei ban don ka jingiadei ne ka jingiasnoh bad ki nongrim jingngeit ne bad ka jinglong niam jong ki parabangeit.
7. Ka sermon ka dei ka jingkhot sha ka jinglong kawei hapdeng ki jingiapher.
8. Ka dei ban long ka jingtbeh jingshai ne ka jingshai kaban ai jingkmen bad jingshlur ia ki parabangeit.
9. Ka jingkyntu bad ka jingaimynsiem. Kynmaw ba ki parabangeit ki wan sha ki jingiaseng ban ioh ia ka jingkyntu mynsiem ne ka jingrahmynsiem, kim kwah ba ngin shu ialap, batai bun ktien ia ki.
10. Ka dei ban long ka tyllong bal ah ban pynshaitbor ia ki nongwan jingiaseng baroh.

Leadership Resources (Shaphang Ka Jingkren Paidbah)

H.H.Mohrmen
1. Kaei shisha kata ka jingkren paidbah ne kata kaba ngi khot ka Public Speaking ne ka Speech?
U A.G. Mears ha ka kot jong u kaba u thoh beit tang shaphang ka jingkren paidbah, ula batai ia ka jingmut jong ka jingkren paidbah tang ha ka shi synten. U ong “Speech is a method of translating thoughts into words.” Ka Jingkren ka dei kata ka jinglah ban pynkylla ne pynwan dur ia ki jingmut jingpyrkhat sha ki kyntien.” U batai pynshai ia kane ka jingmut jong u da kaba shim nuksa ia ka shlem ding kaba rhem. U ong “ Mutdur ia ka shlem ding nar kaba heh bha bad kaba ka ding hapoh jong ka, ka rhem bha. Lada yn shu set-op ia kata ka ding hapoh kata ka shlem nar khlem pyndonkam ia ka, kata ka ding kaba rhem kan shu kylla dpei bad iap ei khlem lah ban pynmyntoi iano iano ruh. Hynrei ia kata ka juh ka ding kaba rhem lada yn pyndonkam ia ka, ka lah ban ai ka jingshit ka jingshai bad kiwei pat ki jingmyntoi.” U ong “… kumjuh ruh ka ia syriem ha kaba ia dei bad ka jingmut jingpyrkhat jong u briew. Ki bynta ne ki syrtap ba rit hapoh ka jabieng jong uwei pa uwei u briew ki thnam bad ki dap da ki jingmut jingpyrkhat bad lada ym lah ban pyndonkam bha ia ki kin wanrah ia ka jingkulmar ha ka jingmut jingpyrkhat bad kin shu long lehnoh ei…”
U Dr. Kaitholi pat ha ka kot jong u, ula ong ba ka “Ka jingthmu jong ka jingkren ka long ban iasam ia kita ki jingmut bad ban ai jingtip ia kiwei pat ia kita ki jingmut jingpyrkhat kiba don hapoh ka jabieng jong u nongkren.”
Namar kata ka jingkren hi lada ka dei ka jingkren paidbah ne ka jingiakren hapdeng arngut, ka dei ka jingpyrshang ban sei ne pynmih madan ia kito ki jingmut jingpyrkhat kiba don bad thnam hapoh ka jingmut jong uwei pa uwei u briew.
Haba u batai shuh shuh halor ka phang kaba ia dei bad ka jingkren paidbah, u Mears u ong ba ka jingkren paidbah ka dei kata ka jingstad jong ka jingmut jingpyrkhat kaba iasnohlang ne iadei lang bad ka rukom kumno ban ai ne ban buh ia ka ha ka rukom kaba dei. Nangta u ong shuh shuh ba “ jingthmu jong ka jingkren paidbah ka long ban pynwandur ne ban pynkylla da kaba pynshongnia bha ia kita ki jingsngewthuh ba jar jar ba shisha kiba don hapoh la ka mynsiem sha ka jingkren kaba hok.” U ong ruh ba “Dei tang u riewbieit uba kren haba um don ei ei ban iathuh.” Namar kata ka jingkren ka dei ban sdang nala ka mynsiem hi ka tynrai jong ka ka dei na ka dohnud ba jylliew jong uwei pa uwei u nongkren. “Baroh ki nongkren kiba khraw ki dei ki briew kiba twad bad shim jingmut nala ka jingstad ne jingshemphang la jong bad na ki jingstad bad jingshemphang jong kiwei pat. Kaba sah pat ka long ban pynkylla ia kine sha ka jingkren kaba lah ban ai jingstad ne jingshemphang kham bha ia ki nongsngap.
Uwei pat u Riewstad uba kyrteng u Richard Benny, ha ka kot jong u kaba ula thoh shaphang ka ka rukom kren paidbah, u ong kumne: “ …Kano kano ka jingkren paidbah, u lane ka nongkren ki don tang artylli ki kam ba kin leh, kaba nyngkong ka long ban pynka-it ne pynbyrngia bad kaba ar pat ka dei ban tyrwa die.” Kaba bun hi ka jingkren paidbah ka dei ka jingtyrwa die! Haoid ka jingtyrwa die iala ki jong ki jingmut ha ki nongsngap. Lada ngan kylli ia phi kaei ka kam jong u Sales Peson ne u nongtyrwa die ? Ka jubab ka long ba u nongtyrwa die u dei uta u briew uba iarap ia ki nongthied ban kin ai ia ka rai jong ki kano ban thied. Haba u wan ban tyrwa, u da ai ia ki nia ki jong u da kaba pyrshang ban pynshong nongrim ia kata ka nia jong u khnang ba un lah ban pynngeit ia phi ia kaba u kwah ba phin ngeit.
Namar kata ha kane kawei pat ka rukom pyrkhat, ka jingkren ka dei ka jingpyrshang ban tyrwa ha ki nongsngap ia kata kaei kaei kaba phi don ban ai ha ki nongsngap. Kumta khnang ba ki nongsngap kin pdiang ia kata ka jingong ka jong phi, phi donkam ban pynshongnia bin pa bin bad da kaba ai ia ki nia kiba don nongrim ba ki nongsngap kin pdiang ia ka jingmut jong phi.
Kaei ka Jingkren kaba bha?
2. Kaei kaba pynlong ia ka jingkren ba kan long kaba bha ne kaba bang?
Lada yn bishar bniah ia kano kano ka Jingkren paidbah kaba khraw ngin shem ba kumba 50% na shispah ka dei halor ka phang kaba la buh ban kren (subject matter) 20% ka dei ka rukom kumno ba phin sdang ne ialam ia ka jingmut jong ki nongsngap. Ka rukom kumno ba phi sdang ia kata ka jingkren jong phi bad kumno phin pynkut ia ka. Ka jingpnah ne jingstad ban kren ban buh ia kata ka phang ruh ka long kumba 20% (Presentation) Namar kata halor kane ka nongrim tang 10% kaba sah ka dei bad kata ka main longbriew man briew jong phi (personality).
Ka jingkren hi lah ban ong ba ka don lai bynta, ka rukom sdang ne ka jingsdang, ki jingshisha halor ka phang bad ka jingpynkut ne ka rukom pynkut. Ka jingsdang ka shong eh haduh katno ba phi lah ban ktik, ban khring ne ban pynkhih ia ka jingmut jong ki nongsngap. Ia kane phi dei ban lah ban leh kloi kloi, phim dei ban shim por than tang ha kane ka bynta. Phi dei ban long uba stad bha ban pynkhun ia ki jingmut jingpyrkhat jong ki. Ki don bun ki jingkren kiba don jingmut bad kiba bang ki pulom noh namar ba ka jingsdang ne ka rukom sdang ka long kaba btai ka bym sngewtynnad. Kumta naduh ka por bala sdang hi ia ka; la sdang ia ka da ka jingkhohnioh. U Nongkren u dei ban ioh ia kata ka jingpynleit jingmut jong ki nongsngap bad lada ula duh noh ia ka jingsngap ne ka jingpynleit jingmut jong ki nongsngap ha shiteng jong ka jingkren jong u, ka long kaba eh pat ba kin dang pynleit jingmut ia ka jingkren jong u. Namar kata ka bynta kaba bud ne ka bynta pdeng jong ka jingkren ka shong eh ha ka jinglah jong u nongkren ban lamkhmat naduh ka jingsdang hi.
Baroh kawei ka jingkren ka shong ruh ha ka jingnang ban jied bad ban buh ia ki kyntien kiba kit jingmut khang ba yn lah ban kren da kaba shai ia kita ki jingmut. U Samuel Johnson u ong “Ki kyntien ki dei jainkup jong ka jingmut jingpyrkhat.” Em. kam long satia ka kam kaba suk ban buh da ki kyntien shongsbai khnang ban ioh ia ka jingkren kaba kit jingmut, namar kata ka dawa ia ka jingtrei shitom ban pynlut por ban wad bad buh da ki kyntien kiba kit jingmut bad kiba batai shai ia kata ka jingmut kaba u nongkren u kwah ban ai. Namar bunsien hi ka jingkren khlem pyrkhat ia ki kyntien kiba ngi khlei ka pynsniew pynban ha ka jaka ba kan pynbha.
Ha kaba ia dei bad ka jingpynkut pat, kane bynta ruh ka long kaba donkam bha. U nongkren um dei ban shu sngewhun ba ula lah ban pynkut ia ka jingkren bad ba ula laitluid ban shongnoh ha ka jaka kaba la buh ia u ban shong. Ka jingpynkut ka dei kaba donkam bha ka dei ban long ka jingpynmaw ia ki point kiba kongsan kiba la kren ha shwa. Hynrei kam dei pat ban long ka jingban biang ia ka juh shi kajuh (repeatation) namar kane ruh kan pynbtai ia ki nongsngap. Ka dei ban long khamtam kaba la kren da ka jing-rah mynsiem khang ba kan lah ban ai jingshai khambha ia ki nongsngap halor ka phang kaba la kren. Ha kaba pynkut ia ka jingkren ka main jong u nongkren ka dei ban long kum ka jingshai kaba ioh jingshai kaba phyrnai na ki artylli ki sharak jong ka jingim jong u bad kita ki sharak ki dei ka jinglonghok bad ka jingstad bad jingshemphang jong u.
Ka jingkren kam dei ban long tang ka jingkren pynroh, kren heh ne iaroh arsap; ka rymmiang shyntur kam dei ban shu kren kat kaba don hapoh la ka mynsiem. Ngim dei ban klet ba ka jingsumar iala u thylliej ka dei kaba donkam bha. Lada phi kren ia baroh kiei kiei kiba phi kwah ban kren, phin sa iohsngew ruh ia kita kiei kiei kiba phin ym sngewtynnad satia ban sngap. Ka jingkren jong phi ka dei ban don ki symboh jingpyrkhat ha ka, ka rukom kaba dei haba phi buh ne ai ia ka ha ki nongsngap bad kaba kongsan ka long ka jinglonghok hala ka dohnud haba phi ai ia ka jigkren jong phi.
Ngi dei ruh ban kynmaw ba ka kam jong u nongkren kam dei tang ban kren ia ki kyntien ne ban kren ia ki kyntien ba ki shkor jong u nongsngap kin iohsngew. Kawei pata kaba kongsan ka long ba u nongkren u ai ne iasam ruh iala ka jingsngew kaba u don hapoh ka mynsiem bad ki nongsngap.
Kynmaw ruh ba ka jingthmu ba kongsan eh jong ka jingkren paidbah ka dei ban pynriewspah shuh shuh ia ka jingim jong ki nongsngap bad kam dei satia ka kabu ia u nongkren ba un kren tang na ka bynta ka jingmyntoi ne jingpynhun lade.

 KA RUKOM BAN PYNKHREH IA KA JINGKREN
Kumba la ong ha ki bynta ba shakhmat ba ka jingsdang jong kano kano ka jingkren ka dei na ka jabieng bad ki jingmut jigpyrkhat kiba thnam hapoh jong ka. Ka jingsuk ne shitom jong u nongkren ban thaw ne shna ia ka phang kaba u kren, ka shong eh ruh ha ka jingshemphang jong u ia ka subject kaba u mut ban kren. Ka jingsdang hi ka dei na ka jabieng kaba proh.
Ki don ki riewstad kiba shemphang shaphang ka rukom kren paidbah, ki ong ba ka jingkren jong phi ka dei ban long ka jong phi hi (original). Lada ka jingkren jong phi ka dei kaba mih na ka jingmut jong phi hi, phin kham suk ruh ban pynkreh ia ka jingkren jong phi. Katba ki jingmut jong phi ki dang long kiba tynrai na phi hi, phin nang khamsuk ruh ban pyndonkam ia kata ka bor pyrkhat ne mutdur jong phi bad kane kan pynsuk ruh ia phi kum u nongkren ban pynmih sei shuh shuh iala ki jingmut kiba ia dei bad ka phang kaba phi mut ban kren.
U Benny haba u kren shaphang ka jingpynkhreh ia ka jingkren, u ong ba “ka jingsngewskhem (confidence) jong u nongkren ka wan na ka jingpynkhreh jong u.” Kaba mut lada u nongkren ula pynkhreh bha iala ka jong ka jingkren, kata ka jingsngewskhem ha lade, kala wan lypa ha u. Namar kata da wad bniah bad lum jingtip janai bha haba phi pynkhreh iala ka jingkren, katba phi nang lah ban pynkhreh khambha bad thoh khambha iala ka jingkren, katta phin nang suk bad nang sngewskhem haba phi ai ia ka jingkren jong phi.

 KI 5 (SAN) BYNTA JONG KA JINGPYNKHREH IA KA JINGKREN PAIDBAH KAT U BENNY

Ka bynta kaba Nyngkong la ka long ba haba phi la ioh ia ka jingkhot ne ia ka prokram ba phi dei ban kren, plie ia ka file, ne thied kawei ka envelope kaba kham heh bad ha kata ka file ne ka envelope thoh ia ka phang jong kata ka jingkren ne jingiathuhkhana kaba phi mut ban kren. (Ne at the back of my mind)

Ka Bynta kaba ar pat lum ia ki jingmut kiba ia dei ne iahap bad kane ka phang kaba phi mut ban kren. Phi lah ban lum ia ki jingmut na ki kot khubor, ki kot bad kumjuh ruh na ki jingmut jong phi hi. Ha kaba ia dei bad ka jingpyrshang ban kem ia ki jingmut kiba rung bad mih ha ka jingmut jingpyrkhat jong ngi, teng teng wat kane ruh ka long ka kam kaba eh namar ba phin ym lah ban khang ne control ia ki jingmut kiba wan ban rung bad mih ha ka jjabieng jong phi. Kine ki wan hi hala ka jong ka por bad phin ym lah ban leh ei ei ia kane. Kaba nga ialade nga sheit leh ka dei kane, ba haba ki jingmut kiba ia dei bad ka phang kaba nga mut ban kren ki wan, nga sheit myllien ban thoh ia ki mar mar khnang ba kin ym her na ki jingmut jingpyrkhat jong nga. Haba ngam don khulom ne kot ha kti, ne haba nga don ha ka jaka kaba ngam lah ban thoh (kum haba shong kali), nga sheit shim da ino ino iba don hajan bad pynhap ia I bad kata ka jingmut kaba nga ioh ha kata ka por. Kum ka nuksa lada ka jingmut ka wan kynsan kynsan haba ngan dang shong Sumo ban leit sha Shillong, nga shim ia ita I jingmut bad pyniasnoh ia I bad ka jaka kaba nga don ha kata ka por. Lada ka jingmut ka mih ha ka por ba nga don ha Puriang, te ngan pyniasnoh ia kata ka jingmut ha Puriang bad ynda nga la poi ing; nga shim ia u khulom bad kynmaw ba ha Puriang nga la ioh ia kawei ka jingmut. Ki don ki briew kiba buh note book hapoh syngkhlieh namar ba ki shem ba ki jingmut ki sheit wan bha, ne ba ki ioh jingmut bha ha ki por shwa ban thiah bad shwa ban khie. Kumta lada ki jingmut ki wan ki shu thoh ia ki ha kata ka note book.
Nalor ki jingmut kiba mih nalade, phi lah ruh ban pyndonkam ia ki jingiathuh khana lyngkot kiba phi sngewiahap bad kata ka jingkren jong phi, ne pyndonkam ruh ia ki kyntien shongsbai kiba phi sngewthuh ba ki dei ki kyntien ki ba ia hap bad kiba lah ban nang kham pynkit jingmut shuh shuh ia kata ka jingkren jong phi.

Ka Bynta kaba 3. Kawei pat kaba dei ban kynmaw ka long ba ha shwa ban buh ia kita ki jingmut ha ka dur jong ka jingkren paidbah, u ne ka nongkren ki dei ban rai shwa “Kaei ka jingthmu jong u ? ” ne “Kaei kaba ngi kwah ban ai ha ki nongsngap ?” Ka long kaba bakla lada u nongkren um don lypa ka jingthmu ne ka thong “kaei kaba ki nongsngap kin ioh jingmyntoi ynda kata ka jingkren jong u kala kut.” Ne aiu ba kita ki nongsngap kin ioh jingmyntoi na kata ka jingkren kaba u ai. Ia kane ka bynta dei ban rai naba sdang hi naba u sdang ban buh ryntih ia ki jingmut kiba ula lum. Ka ktien ka ong “U briew u bym tip shano un leit un ym poi shano shano ruh.”

Ka Bynta kaba 4 pat ka dei ka jingsdang ban thoh iala ka jingkren ne jingiathuhkhana.
Ha ka jingpynkhreh ban thoh ki don lai tylli ki bynta ba donkam.

 Ka Jingsdang
 Ka Khubor
 Ka jingpynkut

Na ka file ne na ka envelope jong phi, shim ia kita ki jingthoh ne ki jingmut kiba phi la lum. Lum ne thoh kyllum ia kita ki jingmut kiba phi la lum ne kiba phi dang ioh jingmut ruh. Kaba ar pat ka dei kane. Na kata ka thup kaba phi la thoh ne lum kyllum ia kita ki jingmut jong phi, jied ia ki jingmut kiba phi sngewthuh ba ki dei kiba dei ban wan na khmat eh. Nangta jied pat kat kum ka jingsngewthuh jong phi na kita ki jingmut kiba phi la lum jied pat sa ia ki point kiba dei ban iabud iwei hadien iwei pat. Buh ia ki kat kum ka jingpynshong nongrim jong phi, ne katkum ba phi sngewthuh ba kin shong nongrim. Lada phi lah ban buh ia kita ki jingmut ha ka rukom kaba ryntih bad ba don nongrim, kan pynsuk ia phi ban kren bad kumjuh ruh ki nongsngap jong phi kin suk ban sngewthuh ia ka jingmut jong phi.
U A.G. Mears u ai jingmut ba ka lynnong kaba nyngkong eh ba ka jingpynshongnia ka hikai ia ngi ka dei ka jingpyniakhlad ia ki Jingmut jingpyrkhat kiba shu wan ha ka jabieng jong ngi, sha kaei kaei kaba long ryntih bad kaba don jingmut. Hadien ba ngi la lum la biang ki jingmut jingpyrkhat kiba ia dei bad ka phang kaba ngi la pynkhreh, pyniakhlad ia ki ha ki kynhun kynhun katkum ka jingiasyriem ne ka jingiadei jingmut jong ki. Da ai kyrteng kyllum (Heading) ruh ia kawei pa kawei ka thup jong kita ki jingmut. Ka jingnang ban pyniakhlad ia kine ki jingmut ka long kaba donkam bha. To ngin pyrshang da kaba phang “Ka Jingdonkam jong ka ding electrict.” Thoh lut ia baroh ki jingmut kiba wan shat ha ka jabieng jong ki kaba ia dei bad kane ka phang bad ha pyrshah jong kine ki jingmut, ai ia ka kyrteng kaba kyllum ha pyrshah jong kawei pa kawei ka jingmut kaba phi la thoh. Kine ki kyrteng ba kyllum, kin long ki heading jong ka jingkren jong phi. Kata ka list jong phi kan iasyriem kumne:

Ki Jingmut Ki Main Heading

Heater Ka kam hapoh iing
Electrict Cooker Ka kam hapoh iing
Train Ka kit ka bah
Lift Ka kit ka bah
Radio Ka kam pathai khubor
T.V. Ka kam pathai kkhubor
X-ray Ka koit ka khiah
Ultrasound Ka koit ka khiah
Dynamo Kharkhana
Kor ki bor Kharkhana

Mynta lada ngin pyrkhat tang shipor ruh ngin ioh shibun ki jingmut, kaba sah ka long ban buh ryntih ia kine ki jingmut katkum ki heading ba la ai, ka rukom kaba phi sngew shongnia. Ki briew ki don la ka jong ka jong ka rukom kumno ban buh ryntih ia kine ki heading ha ka rukom kaba shongnia, hynrei ialade hi nga sngewdei ban sdang na ka bynta kaba kiba bun na ki nongsngap jong nga kin sngewjan. Kum ka nuksa lada ngan kren ia kane ka phang “ Ka jingdonkam jong ka Electricity.” Ngan sdang na ka heading na iing, nga lah ban sdang na kaba ia dei bad ka bam, ka jingshai, ka jingshit, kaba ia dei bad kaba pynsuk ia u briew shimet, nangta sa ka iaid ka ieng, ka pathai ka khubor, ka koit ka khiah bad ka kharkhana ter ter.
Nangta nalor ba ka jingkren jong phi ka dei ban iaid ryntih katkum ka jingpynshongnia jong phi, haba phin bteng na kawei ka heading sha kawei pat ruh phi donkam ban don ki kynja point kiba pyniasnoh ia kine ki heading jong phi. Haba kawei ka kut pyniasnoh pat sa ia kawei pat, hynrei donkam ban don ka kynja pyniasnoh.
Shisien la don uwei u Myntri sorkar uba kren shaphang ka Social Scheme jong ka sorkar, u ong ba ka sorkar ka khmih lut ia u briew naduh uba dangkha ha shyngoit haduh uba ha lum jingtep. Kaba sngewtynnad du ka jingsdang, hynrei ynda ula kren, u sdang na ka bai bam tymmen, nangta ka scheme sorkar kaba ia dei bad ki kynthei armet, u poi pat sa sha ka jingai jingnang jingstad bad ka scheme na ka bynta ka jingmyntoi ki khunlung. Lada phin sngap ia kiba kum kine ki jingiathuh khana phin sngew kumno? Phin sngew dom, phin sngew kulmar bad kane ka jingkulmar jong ka rukom pyrkhat jong u nongkren kan poi ruh khlem pep sha ka jingmut jingpyrkhat jong ki nongsngap.

Ka Bynta kaba San pat ka dei ka jingbuh ia kine ki jingmut kiba phi la lum ha ki jingthoh. Mynta lada phi dei u/kaba myllien ban thoh jingiathuhkhana khlem da lum shwa ia ki jingmut jong phi, phin kynmaw ba ha kiba bun ki khep, phi shu shong bad khmied ia ka kot kaba sada ha khmat jong phi lem bad u khulom ha ka kti jong phi. Phin la ju shem hi ruh dalade hi ba ha kiba bun ki khep, la phi la pyrshang ban pyrkhat bad puson ne duriap katno katno ruh, kata ka kopi kaba don ha khmat jong phi ka dang sada hi. U khulom u shu neh hi kumjuh ha ka kti jong phi.
Ha kane ka rukom kaba thymmai pat, naduh ba phi sdang hi ban pyrshang ban buh ia ka jingkren jong phi ha ka jingthoh, phi la don lypa ki jingmut kiba phi la lum ha ka file ne envelope jong phi. Mynta haba phi la dep thoh is kita ki point ne ki jingmut jong phi ha ka rukom kaba ryntih, kaba sah ka long satang ba phin sdang ban thoh ia kata ka jingkren jong phi.

Ka Bynta kaba 6 pat ka dei ka jingpynkhreh ia ki notes jong phi. Kawei pata kaba ngi dei ban kynmaw ka long ba “Haba ngi kren, ngi dei ban kren shisha ngim dei ban shu pule.” Lada ngin shu pule, balei ngin shu pynlut por ei ialade bad ia ki nongsngap ? Shu shon ia kata ka jingkren jong phi bad sam ia ka ha ki nongsngap ruh ka biang hi em ? Namar kata wat shu pule ia ki jingkren. Ka ktien ka ong “Kam dei eh kaei kaba phi kren, hynrei kumno phi kren.” Na ka jingkren ne jingiathuh khana kaba phi la dep pynkhreh bad la thoh sani bha, jied ia ki mat jong ki paragraph, ne kiwei pat ki bynta kiba phi sngew donkam ban kynmaw, ne ki kyntien shongsbai kiba kynmaw. Shim ne jied ia ki mat kiba donkam jong ki paragraph bad phi lah lehse ban pyndonkam da ki khulom bun rong ne shu underline ia kita ki mat kiba phi sngew donkam. Ia kane ka bynta phi dei ban sngewthuh ba phin thoh tang ia kita ki point kiba phi sngewthuh ba ki dei ki matpdeng kiban lah ban iarap ia phi haba phi ai ia ka jingkren jong phi.
Kynmaw ba kine ki notes nr ki point kiba phi la thoh mynta kin long tang kum ki aids ne ki jingiarap ia phi. Phi lah ban shna ia ki ha dur jong ka card ban kham suk, ne ka kot sada ne ha kano kano ka rukom kaba phin suk ban kren, namar ka jingthmu ka long ba kine kin iarap ban pynsuk ia phi ban kren.
Ka jingduh jingmut kynsan kynsan ha ka jingkren : Ki don lehse bun ki khep kiba kum ki nongkren, phi hap ban sangeh kham katto katne por namar ba ka jingmut jong phi kam iarap satia ia phi ba phin nang bteng ia ka jingkren jong phi. Kane ka jinghap ban sngeh khlem dei por ia ka jingkren jong phi, ia kane u Denny u khot ia ka; ka Drying up syndrome. Ka jingtyrkhong jong ka jingmut jingpyrkhat, ne ka jingjah kynsan ki jingmut na ka jabieng. Kane ka sheit jia bha ruh ha ki bynta kiba kawei ka jingmut ha ka jingkren jong phi ka kut bad phi don kam ban bteng ia ka sha kawei pat ka jingmut. Khnang ban kiar na kane kaba tyrkhong ki jingmut bad na kaba thud bad hap ban sangeh shipor, u nongkren u dei ban nym kren dalei lei ruh em khlem kano kano ka jingiarap.
Ki note ki iarap da shisha, hynrei ngi dei ban husiar bha ba kane kaba ngi pynkhreh ba kan long ka jingiarap ia ngi, kam dei pat ban kylla long ka jingriam ia ngi. Namar kata, ka dei ban long kaba shai bad kaba lah ban ai jingiarap ia phi. Wat ju thoh ha ino ino I kot lyngkhot ne jingthoh ba rit iba wat ma phi ruh phin shem shitom ban ithuh iala ka jong ki dak thoh. Ka don shisien kawei ka jingjia ha ka Balang Jowai, kaba namar ba une u samla u thoh ia ita I jingthoh jong u ha I kot lyng khot, kumno re kumno u kum pynhap ia I. Bad haba ula mut ban kren u wad ia ita I kot lyngkhop um lap satia ia i. U twad hapoh pla ruh em, nangta u hiar na pulpit ban peit ha kata ka lynti kaba u wan ruh um lap satia. Bad namar u wan da ka kali, u leit peit hapoh kali ruh em. Mynta phi la sngewthuh kaei ka ban jia ia une u samla namar ba ula kum pynhap ia ita I lyngkhot kot iba rit iba ula thoh ia kita ki poin jong ka jingiathuh khana jong u.

Ki jingai jingmut ki dei kine: Barabor thoh ia kita ki point da ki dak kiba shai. Lada phi iohlad shu type kan kham bha. Wat nym type ne thoh khah than ai khambun ka space hapdeng ki lain. Underline ia ki point kiba sdang ia ka paragraph kaba thymmai. Ne phi lah ruh ban pyndonkam da ki khulom bun rong ban ai dak ia kata ka bynta kaba phi sngewdonkam.

Ka Bynta kaba 7 ka dei ka jingpyrshang ban kren ia kata ka jingiathuhkhana ne ka jingkren kaba phi la pynkhreh da kaba pyndonkam ia kita ki notes kiba phi la pynkhreh. Phi dei ban leh ia kane ka jingpyrshang khnang ba phin lah ban ioh jingmut antad katno kan bam por kata ka jingkren jong phi. Ka jingpyrshang kan iarap ruh ia phi ban ioh jingmut kumno kane ka jingkren jong phi kan iaid bad kumno kawei ka point hadien kawei pat ka iaid ryntih ne em.
Hato phi kren na ka bynta ka jingmyntoi shimet ne na ka bynta ka jingmyntoi jong ki nongsngap ?
“ Tang u nongkren uba la pynkhreh janai bha uba dei ban long u nongkren uba lah ban kren da ka jingshlur.” Dale Carnegie.

Ka Jingim bad ka Jingtrei u Babu Hajom Kissor Singh (1865)

La kha ia u Babu Hajom Kissor Singh haka 15th bnai June (6) jong ka snem 1865 ha Saitsohpen (Cherrapunjee) bad u la iap noh ha Puriang haka 13th Nov, 1923.
Haka por khynnah u pule ha ka skul Mission ki Welsh Presbyterian School, u la ioh ia ka Scholarship naka Elementary High Grade School bad ha ba ula dap 15 snem ka rta haka snem 1880 la pynkylla pyniasoh ia u sha ka niam Calvanistic Christian Faith. U la iaineh ha kata ka niam haduh ba u la dap 22 snem ka rta. Hadien ka jingkeinnoh na ka jingshongskul haka snem 1883, u la rung kum u nongput bikur haka kynhun Vulunteer Rifles ryngkat bad ki khun sahep dohlieh bad dei tang ma u na ki khun trai ri ban ioh rung ha katei ka synjuk ba donburom tang ki nong synshar phareng.
Hapoh kita ki snem ula pule bniah bha ia ka Bible pynban um iahap jingmut ia ka jinglong lai ha u wei u Blei (Trinity) bad u sngewthuh shai ia ka jinglong ba marwei u Blei (Unity). Katei ka trinity ka la pynphalang ia ka jingmut jong u namar um lap ia kata ha ka Bible bad um bun satia ia kata.
Dei ha ka snem 1886 u la iohlad ban ioh jinghshai na u Rev. Charles Hall Dall, u American Unitarian Missionary ba sah ha kitei ki snem ha Calcutta shaphang ka jinglongba Marwei U Blei, bad haba u la pule de ia ka kot ba la thoh u William Ellery Channing, te ka la pynskhem ia ka jingmut jong u ba don tang U Wei U Blei (Unity of God) bad ia ki Nongmane Wei Blei la tip ia ki kum ki Unitarian.
U Babu Hajom Kissor Singh u long shisha u briew u bym da ngeit beit hynrei uba shaniah bad ngeit beit tang ha u Blei hi. U Babu Hajom Kissor Singh u long shisha u briew u bakhraw uba long kum u diengbah hapdeng khlaw uba piar ki tnad bad uba ieng skhem marwei khlemdon nongkyrshan hynrei u bymduh jingkyrmen uba shaniah tang ha U Blei.
U la long u Khasi uba nyngkong ban ioh bat ia ka kam Babu Rangbah ha Iingshari Shilling bad u long ruh u nongpynkylla ktien uba tbit shibun.
U la long u nongiarap lem ia la u para jong u, u Babu Nissor Singh ha kaba pynmih ia ka Anglo-Khasi Dictionary ia ka ba la pyndonkam haduh mynta. Ki long ki ba ia ieid theh mynsiem baroh arngut shipara. U long u nongiarap lem ia ki seng nongthoh kot Khubor bad kot pule Khasi ia kaba u long u member ha ki tei ki seng bad u iarap bad dei ma u uba pynioh ia ki khynnah pule Khasi ban thoh ha ka ktien la jong kum ba ai ka juh ka lad ia ki dkhar.
U la long u nongai dawai Homeopathic uba shemphang bha bad bun ki nongpang ha kata ka por ki ioh dawai ei na u, u buh khnang ia ki dawai ym ban ioh jingmyntoi pisa, hynrei ban pylleit iala ki jong ki pari na ka jingngeit bieit ia kita ki ksuid ki khrei bad na ka jingpynlut bieit ia la ka spah ha ki jing ai knia ba bun rukom. Hapdeng ka jingbun kam hynrei um klet ia ka kam U Blei ula leit kynpham shaduh ki shnong kiba jngai kiba hap ban shu iaid bun sngi lynti, bad hating hating haba lap ka miet u juh sah noh ha ki sem lum ne sem masi.
Kumta da ka mynsiem bad jingmut ba shynrang bad bahok ula pdiang ia kata ka jingngeit Mane-Wei Blei ka bala hikai na u Jisu uba long u nonghikai bakhraw bad da ki riewblei baroh ki ba la wan mih sha kane ka pyrthei. Da ka bor bad ka jingkyrkhu jong u Blei, u la lah ban seng nongrim ia kata ka jingngeit Mane-Wei-Blei ha Jowai haka 18th September 1887 ha iing ki paralok bad ki katto katne ngut ki para bad hymmen mynsiem bad ieid jong u.
U long shisha u ba minot bad uba trei shitom miet la bad sngi ha kaba thoh ia ki Kot Service, Kot Jingrwai bad kiwei de kiba ngi la ioh pyndonkam suk mynta.
Kumban shu pynkynmaw ia ki jingrwai kiba ula thoh haka Kot Jingrwai ki Unitarian u ong kumne:
U Blei ba im u long Blei tang ma u hi,
U long u Kpa ka Kmie ba shisha jong ngi
U long uba dap da jingieit jingisnei
Ia ki ba phai sha u, u kloi ban map ei
Ngi ki bynriew baroh ngi long khun u Blei
Ki mynsiem shipara shynrang bad kynthei
Ngi dei ban ieit I’U Blei ban ieit para ngi
Ban mane, ban ngeit, ban ialong shi tylli.
Kaba phi shem ba ka dei bha to trei da kabor baroh la ka long ba poh bad muta jingkyrkhu na u phin ioh. To ieit phi ia ka jingshisha bad to pyni ia ka jingshisha da ka jingieit. Kitei haneng ki long tang kum ka dak ka jingkynmaw ia u, hynrei ki dang don shibun kiba ngam lah ban jer kyrteng.
La niew ruh ia u Babu H.K.Singh kum u nongpyniasuk. Ha ka snem 1889, la don ka jingiakulmar ha ka sngi Behdiengkhlam ha Jowai hapdeng ki Lulong bad Iawmusiang bad la dep ruh kiba la mynsaw, te I Kong Hirbon ila mareh bran bran sha u Babu H.K.Singh ban iathuh ia kane ka jingjia. U ruh mar kumta hi u la leit shata bad u la iohi ba la theh ka snam na ka khlieh uwei u briew hapdeng kita kiba ia ka jia kumta u la rah iala ka kti bad kyrpad ia kita ki briew ban ia kein noh kata ka jingiakajia. U la leit khot ruh ia ki pulit bad ki la leit sha Eitnar, ka jaka ba kongsan ka Behdeinkhlam bad ha ka ba ka jingkulmar ka kham tur; te tang shu poi maki ka jingkulmar ka la jem jai.
Ha ka snem 1902- 03 ka sorkar ka la thung ia u kum u Dewan ha ki hima Khyriem namar la ia thuh ba u long u briew u ba lah ban pynsuk pynbha ia ki hima kaba la don ha ki jingiakynnad na ki ba bun ki daw . nangta ha ka snem 1905 ka sorkar ka la phah pat ia u sha Sylhet ban iarap lem ia ki nongbishar ha kaba bishar ia ki jingiakajia hapdeng ki briew na Jaintia bad ki kharshilot,shaphang ki pud hima bad ka iew ka hat. Ka jingnang jong u ban pynsngewthuh ia ki arliang mamla ka la pyllong ia ka jingiasuk .
Ka jingleh burom ia u Babu H. K .Singh ha Shillong ha ka 3rd October 1900 ha ka por ba u Babu H. K .Singh u leit shuti sha Shillong , ki rangbah Khasi ki la pyllong ka jingpdiang paidbah (public reception) ha Mawkhar hapoh ka jingpyniaid jong u Babu Jeebon Roy . ka khubor ia ka jingim bad jingtrei jong u u Babu H. K .Singh ka la par kylleng sawdong khamtam ia ka jingseng jong u ia ka niam Unitarian .
Ki sngi ba khatduh jong u Babu H. K .Singh tang ki jingtynjuh suda . ia u para baieit thep mynsein (Babu Nissor Singh ) la wan shaw noh da ka jingiap ha ka por ba u dang trei kum u Sub- Inspector of Schools ha Tura Garo Hills bad u Babu H. K .Singh u la hap ban leit bran bran shata. I lok baieid (Kong Pharien) ruh I la iap noh ha ka snem 1916 shiteng na ki khun baieid ruh ki la khlad noh na kane ka jingim hashwa jong u . nalor kita sa uwei u khun u ba la jied ban long u nongmihpli ia u bad uba la phah khnang ban leit shong skul sha America ,phewse uta ruh ynda u la poi sha America u la jah rngai noh ha nongbah America bad u kpa um shyn la iohsngew shuh ia u haduh ba un da khlad na kane ka pyrthei .kat kine ki jingshem jong u pynban um shem la thait noh satia ha kaba shakri hok ia ka kam u Blei bad ha kaba leit kynpham , ia la ki parabangeit haduh ki sngi bakhatduh jong u . une u diengbah ba lasei ia ki syntiew , ki soh bad ki symbai uba la shah ha ka eriong – erngit uba ki thied bah ba kyrshan ia u ki la tlot noh kumta u la kyllem noh ha shnong Puriang ha ka 13 tarik Naiwieng 1923.
Kine ki long tang khyndiat eh ki jinpynpaw ia ki jingim bad jingtrei u Babu H.K Singh.

Ka Jingkynmaw Ia Ka Sngi Khlad Noh U Babu Hajom Kissor Singh, Kaba 85

Ki jingkynthoh halor ka Jingim bad Jingtrei jong u Rev. Hajom Kissor Singh da ki riew shemphang: Ban sah jingkynmaw
1. Da u Dr. Sylvanus Lamare, Member Sahitya Akademi, New Delhi- (U Mawphor, 12th Naitung (July) 2006): -
Quote : - “ Ka 15th u Jylliew, kadei ka sngi ba ngi kynmaw burom ia ka sngi kha jong uwei na ki khlur jong ka Ri, u Babu Hajom Kissor Singh. La kha ia une u khraw pyrkhat ha ka snem 1865. U kpa jong u u dei u Bor Singh Malngiang uba trei kum u Police Sergeant ha Jowai.
“U para jong u pat u dei u Nissor Singh, u Nongthoh jong ka Dictionary ha ka ktien Khasi, kumjuh, ia ka English Khasi Dictionary la iathoh bad pynmih lang da baroh arngut shipara, U Hajom Kissor Singh bad u Nissor Singh.
“Sa kawei ba ngi la lap ha “U Khasi Mynta”, Jylliew,1,1899, la thoh kumne, “La phah sha ngi da u Hajom Kissor Singh kawei ka Kot Jingrwai ki Unitarian ha ka ktien khasi ba ngin kynthoh eiei ha “U Khasi Mynta”. La ngim da ong eiei ruh, ka long kaba la tip lypa ha ki briew baroh ba ka long kaba don ki jingrwai kiba kumno ne ki ban rwai iaroh iano. Hynrei kaba ngi iohi kaba kham donkam ban ong ha ka jingbha ka ktien Khasi jong kata Ka Kot Jingrwai.
“Ngi iohi ruh ba u Babu Hajom Kissor Singh, u don bynta ha ka ban seng ia ka skul ban ai jingnang jingstad ia ki briew ha Jowai.
“Bunsien ka jiadbynriew ki iohi ia u Babu Hajom Kissor Singhtang kum u Nongseng jong ka balang Unitarian, ki klet noh ia kiwei pat ki jingnoh synniang jong u.”
“La dei pat ban kynmaw pat ia une u khraw pyrkhat uba la khlad noh na kane ka pyrthei ha ka 13th u Naiwieng jong ka snem 1923.
“Ngi dei ban tih bad wad shaphang jong u namar u long uwei na ki khasi uba la buh shadien bun kiei kiei kiba ki longdien ki dei ban tip.”

2. I Kong Kurimai Lyngdoh ha ka shithi, dt. 1.10.1965 sha u Nongwad u khubor shisien shi bnai ka Balang Unitarian (Mane-Wei-Blei)- May, 2007: -
I thih kumne:
“Katkum ka jingkynmaw jong nga shaphang ka jingim bad ka jingseng u Babu Hajom Kissor Singh, ia ka Niam Unitarian ha ri- lum Khasi-Synteng bad Mikir Hills ka long kumne harum. Nga kwah ban iathuh ha phi baroh (ki parabangeit) ia kine ki jingshisha khnang ba kiba hadien habud kin tip, namar nga long ka briew kaba la don naduh ka por ba u dang wan nyngkong sha Jowai bad kaba iabud ryngkat bad u ha ka por ha ka ban pynsaphriang ia a Niam Unitarain hangne ha ri lum.”
U Babu Hajom Kissor Singh kum u nongtrei ophis sorkar
Quote: - “Ha kane ka por u Jope Solomon, u trei kum u Najir ha ka ophis u Sub-Divisional Officer, Jowai, ula shah transfer noh sha Shilling. U Sahep Bishar ha Jowai u la pynkiew noh ia u Babu Hajom Kissor Singh kum u Najir na ka kam Recorder, ba u long uba tbit bha ha ka thoh ka tar Phareng. Ynda la dep kumba katto katne por uta u sahep u la leit noh sha Jowai bad ha ka jaka jong u la wan poi da u sahep thymmai, U Rita Sahep. U Rita Sahep u ieit bha ia u u Babu Hajom Kissor Singh, namar u long u bym dih bym bam (dih kiad um). U trei I aka kam Najir tang kumba katto katne por, bad u la kiew sha ka kyrdan sekhon klak (Second clerk) ha kajuh hi ka ophis.
“U trei minot bha ia kane ka kam bad u la trei ruh la kham bun snem. Ha kawei ka por u la shim shuti kumba katto katne bnai. Ha kane ka por shuti u la pynlut ka por ha ka ban thoh bad ban pynshai ia ak Niam Unitarian.
“Haba u dang don ha ka shuti, ka Sorkar ka la khot noh ia u ba un leit noh kum u Dewan ia ka Hima Khyrim State, namar ba ka don ka jingiakajia kaba jur hapdeng u Syiem Khyrim bad ki briew jong u. Ynda ula ioh ia ka hukum, u la leit.
“Ynda u la seng ia ka Niam Unitarian, u ju shim klass (Bible Class) ia ngi h aiing skul ha ka por janmiet, ha ka sngi lah Robibar (Monday). U ju phah ia ngi ban batai ia ka jingmut jong kito ki kyntien kiba don ha ka Bible. Ynda ngi la dep batai la ki jong ki jingmut, u sa batai ma u pat ia ngi baroh lang khnang ba ngin sngewthuh sha ia ki jingmut jong kano kano ka Dkhot.”

3. Ka Jinglong rangbah bad ka jingtrei kam, (Ki Matti U Babu Hajom Kissor Singh) Da u Josing Kharbuli
Quote: -
“Ha ka 12.4.1886, ka Sorkar ka la pynkiew kyrdan ia u na ka kam Amin sha ka kam Nazir (u nongsiewtulop etc.,) ha kajuh ka Ophis, U Sub-Divisional Officer (civil) ha Jowai. Ha ka 24.11.1888, u Deputy Commissioner, U Mr. W.S.Clarke, u ong, u Babu Hajom Kissor Singh u long uba don ka jingkyrmen kum u nongtrei, u long uba la nang la stad, uba lah ban thoh bha ha ka ktien phareng bad uba tbit bha ha ka kam Nazir namar ba u tip ruh ban thew ban woh da ka kynja jingthew (compass). U la ju leh ia kane ka jait kam. U ju ai report kaba shai bha. Nga kwah ba ka lawei jong u kan long kab aphyrnai.”
“Hadien shisnem, kata ha ka 24.11.1889, u P.E. Handerson, I.C.S. (Captain) Officiating Cantonment Magistrate, Secunderabad, Deccan, bad u long u briew uba biang bha uba nga jied. U long u ba trei shitom haduh katta katta bad u ba bniah, u long ruh uba tbit ia ka kam thew khyndew.”
“Ha ka 1.8.1891, ka Sorkar ka la pynkiew kam biang ia u sha ka kyrdan Babu Rangbah (Head Babu) jong ka juh hi ka Ophis. Ha ka por ba u bat ia kane ka kam u Head Babu, u la shim shuti katto katne bnai. Hynrei tang ka shithi ruh ym pat kut, ka sorkar ka la pynmih hukum da ka shithi kaba No.156 dt. 15.9.1902, ba la khot noh ia u Babu Hajom Kissor Singh uba don hapoh ka shuti bad thung ia u kum u Dewan ka Hima Khyrim, da u Chief Commissioner jong ka Assam, ia kaba la pyntip sha u da u Sub-Divisional Officer, Jowai. Kane ka long na ka daw ba u Syiem jong ka Hima Khyrim, u Khlur Singh Syiem, u don ha ka met ka bym khlain bha bad um lah shuh ban pyniaid ia ka synshar khaddar. U la bat ia kane ka kam Nongsynshar haduh shi snem kynthih.”
“Ha ka snem 1905, hadien ba ka kut ka jinglong ia u kum u Superintendent ha Ophis (Ingkashari) U Shillong. U la neh ha kane ka kam haduh ba un da shongthait (retire) artad na ka kam Sorkar, kata ha ka 15.6.1920.”
Ka thoh ka tar bad ka pule dangle
Quote: -
“Ha ka por ba u dang trei hapoh ka Ophis jong u Sub-Divisional Officer (civil) Jowai kum u Head Babu, ha u bnai Nailar (August), 1893, u la plie kawei ka skul hapoh ka shnong Jowai. U la long dalade kum u Manager (Nongpyniaid) jong ka skul. (Ki Matti U Babu H.K.Singh pg.5-7)”

Ka Jingrwai U Babu Hajom Kissor Singh
Quote: -
“Kham niar napdeng ki Khasi-Pnar ha kito kip or ba kin poi sha ka kyrdan ba kham shalor ha ka kam shakri Sorkar, ka daw ka long ba ka jaitbynriew jong ngi ka dang sahdien ym tang ha ka liang ka pule ka puthi ha ka rukom pyrkhat pyrdain ruh. Kumta wat ynda u la don makna kiba la kham nang kham stad ruh, ka Sorkar Phareng (Dohlieh) kam ju kham ailad ia ki namar ka long ka jait bynriew kaba dang shah the mraw.
“U Babu Hajom Kissor Singh wat lada u don hapoh ka jingsynshar ki phareng, u ioh ka lad ban rung kam shakri Sorkar, la ka long ha ka kyrdan barit ruh. Naduh basdang jong ka jingtrei kam jong u, u ioh ka jingiaroh bad jingshaniah na kiba halor ba u long u briew uba shakri hok bad aiti met bad mynsiem ia la ka jong ka kam kaba la pynkhamti ha u. kane ka jingshakri hok ka la pynlong ia kiba halor (Sahep Rangbah) ban niewkor bad burom ia ka jingtrei jong u. kane ka paw na ki Certificate ba ki la ai ia u na ka por sha ka por. Ha ka jingiadei bad ka kam shakri Sorkar ki sahep (Dohlieh) Nongpyniaid ia ka kam, na ka por sha ka por ki la pynkiew kyrdan ia u haduh ba un da long u Babu Rangbah (Superintendent) ha ka Ophis Sorkar.
“Shuh shuh, ka paw ruh ba ym tang ki Sahep Dohlieh kiba niew burom ia u, hynrei na ki para – ri jong u ruh kumjuh.
“Ia kane ka jingshisha lah ban shem na ki jingthoh jong ki Riew-rangbah kiba na la ka ri.
U Rangbah Jeebon Roy, uwei na ki Rangbah Khasi badon burom jong ka Sor Shilling uba la long u nongpyniaid (Chairman) ia ka jingialang pdiang burom ia u Babu Hajom Kissor Singh kaba la long ha ka 3 tarik, u Risaw (October) 1890, ba la khot kyrpang da ki Rangbah KLhasi ha Mawkhar, u ong kumne:
“Ia kane ka jingialang la pynlong khnang na ka bynta ban pdiang burom ia u Babu Hajom Kissor Singh. Shisha, um pat da long u briew uba la rangbah bha, um long uba riewspah lane uba la don ka kyrdan jingstad kaba biang, hynrei u long pynban u briew uba la trei bad u dang trei hi ruh na ka bynta ka jingbha jong ka ri. Nga sngewsarong ba u don kum une u briew ha ka ri jong ngi. Kum u khlieh ha ka kam Sorkar, ka pyni ba u long uba khlain bor bad uba shemphang shibun. Kum u Rangbah Nongialam Niam Unitarian u long u ba trei bha bad minot shibun.”
“Ia kane ka jingkhraw u Babu Hajom Kissor Singh, ngi iohi ruh na ki jingkynthoh jong ki Sahep Rangbah (Dohlieh) ha ka synshar khaddar……. ki ai ka jingiaroh ia ka jingshemphang jong u ha ka kam ba u trei ……… u la long ruh uba don akor bad u nang bha burom ia kiba halor jong u. kane ka paw eh ha ka por ba u Chief Commissioner ka Assam Valley u wan jngoh ia ka District Khasi bad Jaintia Hills ha ka 26th November 1893.”

“Ka Jinglong Unitarian – Ka jingphla jong U Babu Hajom Kissor Singh Dated 16th January, 1887
1) Nga long Unitarian ban mane bad ban ieit ia U Blei Uba shisha Uba long tang Uwei hi bad ban leh ia ka mon jong U-kaba long ban ieit ia ki para bynriew.
2) Nga long Unitarian ban bud ia ka jingim U Jisu ban thung ia u kum u Nongialam ka jingim riewblei bad ban burom bad bud ruh ia ka jingim kiwei kiwei ki briew kiba riewblei.
3) Ban im ha ka jingiasyllok bad u Trai Kynrad U Nongthaw jong nga-ban iohi ia u da ka jingngeit ha kiei kiei baroh ba u dap.
Hajom Kissor Singh
Khyndiat, ki jingkynthoh na ki Unitarian shabar Ri:
1). Margaret Barr, a British Unitarian who served the Khasi Unitarian Community after Singh’s time, wrote of his religious outlook “He (Hajom Kissor Singh) felt and declared that the message of election, damnation and salvation by joining to a certain church and profession of a certain creed was not incompatible with the teaching of Jesus as he read for himself in the Gospels….. He tried to persuade his fellow Christians that the essence of Christiannity was to be found in Christ’s way of life and scale of values and not in any scheme of salvation by blood or faith ………. Whether Pauline or Calvinistic.”
2) Dr. Rev. Spencer Lavan wrote, “Rev. Charles H.A. Dall, an American Unitarian Minister in Calcutta sent a Volume of the writings of Dr. William Ellery Channing, D.D. Hajom Kissor Singh suddenly understood that many other, called Unitarian, shared his faith. Therafter he called his faith “Ka Niam Unitarian’-
The Unitarian Religion.”
Dr. Rev. Spencer Lavan recommended the following Books and Articles for further informations to Babu Hajom Kissor Singh:
i) Bruce Finlow, Kharang (1955),
ii) Mary Lawrance, “Khublei.”
The story of The Khasi Hills Liberal Churches (1964),
iii) Unitarians and India (1977) By Spencer Lavan.
iv) Growth and Development of Unitarianism in the Khasi Hills and Jaintia Hills (1989)
By Renewlet Nongbri
v) Harper;s Ferry Ministrial Study Group (November 1999)
Rev. Leon Harper writes:
Quote: -
“Singh throughout his life was a very thoughtful, reflective, curious man. He became a student of the Bible and relished the opportunity to explore religious through the philosophies…..
“Singh, at the age of 19 began to realize that the teaching he found in the Bible or the Good News spread by Jesus and his close disciples was not in tune with what the missionaries taught.
“Further, he felt that the message of election, damnation and salvation was incompatible with the teaching of Jesus he found in the Gospels.”
“Singh read the Sermons by William Ellery Channing and was especially impressed with Channing’s “Unitarian Christianity Most Favorable to Piety” and quickly recognized his affinity with the Unitarian faith and principles.
(La lum da U Hamlet Rani (Khun Ksiew I Parad Hajom Kissor Singh).